de Goya Rodzina Karola IV, 1800-01
Goya y Lucientes
w yciu i twrczoci G. przyniosa choroba (1792/93), ktra pozostawia go guchym na reszt ycia. Ogromna ywotno ^sprawia, e G. powrci do malowania i oficjalnych zaj - na lata dziewidziesite XVIII w. przypada kulminacja jego sukcesu (prezydent akademii krlewskiej, pierwszy malarz krlewski). Po okresie wojen z napoleosk Francj (1808-14) w latach antyliberalnych przeladowa, G. odsuwa si coraz bardziej od ycia publicznego pozostajc w odosobnieniu, w posiadoci Ouinta del Sor-do (Dom Guchego). Ostatnie swe lata spdzi na dobrowolnym wygnaniu we Francji, w Bordeaux.
Powstae w pocztkowym okresie twrczoci G. projekty gobelinw do rezydencji krlewskich byy jedynym radosnym rozdziaem w jego malarstwie. W pastoralnej stylizacji przywoyway one urzekajcy obraz dawnej Hiszpanii, bdc rwnoczenie ostatnim odblaskiem sztuki rokoka. Malarskie umiejtnoci G. najwyraniej objawiy si w malowanych przez cae ycie setkach portretw (Rodzina Karola IV, Portret ksinej Alba, Toreador Jose Romero). Odznaczay si one maestri kolorystyczn i techniczn wirtuozeri, blisk sztuce podziwianego przez artyst D. Velazqueza. Powodzenie, oficjalne uznanie kryo jednak gboki kryzys nurtujcy umys G., objawi si on po raz pierwszy w cyklu 80 rycin zw. Kaprysy (Caprichos). Przesanie cyklu (Kaprys nr 43 Sen rozumu rodzi potwory) wyraa jeszcze owieceniow wiar w moliwoci ludzkiego rozumu. Jednak wikszo rycin czy szydercz obyczajow satyr z wybuchem nieokieznanej wyobrani, drczonej chorob i postpujc izolacj od wiata. Dalsze najwaniejsze dziea G. maj zwizek z wypadkami politycznymi i wojn z Napoleonem. W tym okresie przygotowa cykl rycin Okropnoci wojny
(Desastres de la guerra), bdcych jednym z najdramatyczniejszych oskare wojny, jakie kiedykolwiek powstao w sztuce eur. Tematyk wojny podj w serii obrazw (m.in. Rozstrzelanie powstacw madryckich 3 maja 1808 roku), tworzc podstawowe motywy nowej ikonografii politycznej. W odosobnieniu, w Ouinta del Sordo, sztuka G. stawaa si coraz bardziej wyrazem wewntrznych stanw artysty, jego lkw i obsesji - cykl rycin Przysowia (Proverbios), tzw. czarne malowida, ktrymi pokry ciany wasnego domu. W tych przeraajcych dzieach, czsto widzianych jako wiadectwo obdu artysty, w halucynacyjnej formie doszy do gosu idee od dawna przewijajce si przez sztuk G.: okruciestwa ludzi, marnoci ycia, czasu unicestwiajcego wszystko, przeklestwa artystycznego geniuszu rzdzonego mrocznymi siami kosmicznymi. Pod koniec ycia G. tworzy obrazy ukazujce proste sceny z codziennego ycia (Mleczarka, Nosi-woda).
Ogrom i rozmaito twrczoci G. sprawiy, e jego dzieo byo i jest rnie rozumiane i interpretowane przez kolejne pokolenia, odnajdujce w nim treci dla siebie najaktualniejsze. Romantycy dostrzegli u G. przede wszystkim elementy sata-nicznej fantastyki i anarchicznej wyobrani, przykad artysty, ktry odchodzi od sztuki suebnej i przechodzi do czysto indywidualnej ekspresji wasnej osobowoci. Uwaano te dzieo G. za szczeglnie przemawiajcy do wspczesnej wraliwoci obraz wiata rozbitego, bezsensownego. Sdzono rwnie, e wanie w sztuce G. po raz pierwszy objawia sw moc niewiadoma strona ludzkiej psychiki, ktr wyzwoli mia dopiero dwudziestowieczny surrealizm. Zwolennicy czystej formy cenili przede wszystkim jego malarsk materi i technik blisk nie-
Gropius
ktrym praktykom malarstwa abstrakcyjnego. Rzecznicy sztuki politycznie i spoecznie zaangaowanej widzieli w G. artyst uczestniczcego swym dzieem w wielkich wydarzeniach epoki, opowiadajcego si po stronie de wolnociowych i jednego z pierwszych malarzy prostego ludu. Wielo odczyta sztuki G. sprawia, e nigdy nie sta si on artyst zapomnianym.
Geniusze sztuki. Goya, Warszawa 1987.
Gropius Walter, ur. 1883, zm. 1969, architekt niem., przedstawiciel wspczesnej architektury funkcjonalnej. Wspolzaloy-ciel i przez wiele lat dyrektor Bauhausu w Weimarze, a nastpnie w Dessau; czonek midzynarodowej organizacji architektw CIAM. Od 1934 przebywa w Wielkiej Brytanii, nastpnie w Stanach Zjednoczonych. W architekturze G. stosowa nowoczesne materiay - konstrukcje el