Zbyt czsto zakada si pewn niedojrzao i niekonkretno tej dziedziny, cho jest to przecie przeoczeniem faktu, e obecnie praktycy tworz istotne rodowisko pracy socjalnej, ktre, przy wszystkich swoich zamierzeniach i celach, czyni praktyk pracy socjalnej uporzdkowanym i godnym zaufania przedsiwziciem [...] Codzienny ukad zaj okae si oryginaln i celow konstrukcj bdc dzieem czonkw, ktrzy w sposb kompetentny stosuj wasne zaoenia i teorie na temat tego, co stanowi sedno dobrej roboty.
(Pithouse, 1987, s. 46)
W tym rozdziale pragn pokaza walory pewnego specyficznego socjologicznego podejcia do badania pracy socjalnej; chodzi tu o ga etnometodologii zwan analiz konwersacji. Na pocztku rozwa pozytywne i negatywne aspekty stosowania analizy konwersacji, nastpnie wykorzystam zebrane przeze mnie dane pochodzce z wywiadw przeprowadzonych przez kuratorw z podopiecznymi, by pokaza, jak s one konstruowane i zilustrowa pewne kwestie wynikajce z przyjtego podejcia metodologicznego.
146
Stephen Stanley
Cel analizy konwersacji
Pracownik socjalny posuguje si gwnie mow, ktr moemy opisa jako terapeutyczn interwencje, negocjacje, wydobywanie informacji, doradzanie lub po prostu pogawdka z podopiecznym. Najwicej czasu zabiera pracownikom socjalnym rozmowa z podopiecznymi i z innymi zaangaowanymi w ich sprawy osobami.
Jednake, gdy przyjrzymy si bibliografii bada na temat pracy socjalnej, okazuje si, e w znacznej mierze opieraj si one na relacjach z teje pracy opisach pochodzcych z zapiskw, wywiadw z podopiecznymi i pracownikami. Badania efektywnoci opieraj si ponadto na rnych rodkach kontrolowania (badanych zmiennych), takich jak zaprojektowanie eksperymentu i triangulacja, oraz na stworzeniu z zaoenia znaczcych i obiektywnych miar uzyskiwanych wynikw. W konsekwencji przedmiot bada dziaanie interwencyjne w ramach pracy socjalnej zdaje si zanika, ulegajc rozczonkowaniu czy rozproszeniu na oglne stwierdzenia dotyczce istoty kontroli spoecznej. Musimy zatem zada sobie pytanie, czy relacje tego typu stanowi adekwatny opis pracy socjalnej? Czy s rdem, na podstawie ktrego moemy bada prac socjaln jako temat? W szerszym odniesieniu, czy moemy wyobrazi sobie inne rda, ktre umoliwiyby nam takie badania?
Jedna z odpowiedzi jest ju dzisiaj zapewne komunaem nie ma powodw sdzi, e relacje ze zdarzenia dostarczaj nam rzeczywistej jego historii (Gilbert i Mulkay, 1984, s. 33-34). Dotyczy r> pracy socjalnej tak samo, jak kadej innej ludzkiej dziaalnoci. Z drugiej strony, relacje takie dostarczaj nam spjn opowie, ktra zestawiona z opowieciami pochodzcymi z innych rde, wydaje si wiarygodna. Relacje te s zwykle podstaw oceny, mimo e ich zwizek z dziaaniami, ktre maj opisywa, moe by wtpliwy.
W przeciwiestwie do tego, analiza konwersacji wykorzystuje materia pochodzcy z wywiadw jako bezporedni temat analizy. Kluczowym problemem nie jest zatem to, czym jest wywiad, lecz jakie elementy w nim wystpuj i do czego si odnosi.
Krtki opis prac badawczych kuratora
Przygldajc si najwaniejszym cechom prac badawczych kuratora widzimy, i gwnie dotycz one wynikw skutecznoci funkcjonowania. Jakie skutki przynosz przygotowywane dla sdw ra-
Badanie aktw mowy w wywiadach...
147
porty i zamieszczane w nich sugestie dziaa? Przykadem takich bada s opisowe analizy rezultatw zwolnienia warunkowego w kategoriach zakoczenia wydawania polece (Rabinowicz, 1958), wskanikw ponownych skaza (Folkard i in., 1976; Home Office, 1986b) i zmian zachodzcych u poszczeglnych przestpcw (Folkard i in., 1976; Goldberg i Stanley, 1985). Podobnie, jeli chodzi o sprawozdania z wywiadw rodowiskowych, Davies analizowa twierdzenie, e raporty te wpywaj na efektywno wyrokw (1974); Robertsowie (1982) omawiaj wpyw takich raportw na orzekanie przez sdy kar wizienia, a Thorpe (1979) oraz Stanley i Murphy (1984) zwizki midzy rekomendacjami zawartymi w raportach z dochodze a wyrokami orzekanymi przez sdy.
Z drugiej strony, badania te czy niemono wykazania, e kuratorzy funkcjonuj lepiej ni inne alternatywne rodki (Brody, 1976), e lepsza praca (np. intensywny nadzr, zorientowana na zadania praca socjalna z przestpc) ma jaki wpyw na wyniki mierzone wskanikiem resocjalizacji (Folkard i in., 1976; Goldberg i Stanley, 1985), e raporty z wywiadw rodowiskowych wpywaj pozytywnie na orzekanie przez sd wyrokw (Robertsowie, 1982; Davies 1974). Chocia metodologii niektrych z tych bada, jak np. IMPACT (Folkard i in. 1974, 1976), mona zarzuci niezdolno jasnego okrelenia rnic midzy alternatywnymi rodkami interwencyjnymi i oczekiwanie nadmiernie duego wpywu wynikajcego z tych rnic, spjno uzyskanych wynikw nasuwa wniosek, e trafnie odzwierciedlaj one brak skutecznoci dziaa interwencyjnych w kategoriach przyjtych miar osigania wynikw. Mona uzna to za przejaw oglnej prawidowoci jest mao prawdopodobne, by dziaania interwencyjne w zoonym systemie podejmowane na poziomie jednostki wpyway na funkcjonowanie tego systemu. Wynika z tego wniosek, e zindywidualizowane dziaania interwencyjne najlepiej jest bada w ich wasnym kontekcie.
Wspomniaem ju o tym, e badania opieraj si na takich relacjach, jak raporty, opisy przypadkw i refleksje kuratorw zawarte w formularzach wywiadw i kwestionariuszach. Garfinkel (1967) wyrazi opini na temat wykorzystania opisu przypadkw w celu oceniania dziaa. Niektre analizy, jak np. badania NISW (National Institute of Social Work) nad zorientowan na zadania prac socjaln (Goldberg i Stanley, 1985), badania Willisa nad praktykami nadzoru (1986), studium Daya (1981) na temat postrzegania kwestii nadzoru przez kuratorw i podopiecznych czy ILFS nad mow (Maitland, 1983),
Sili
148
Stephen Stanley
obejmuj to, co nazywane jest sprzeniem zwrotnym ze strony podopiecznego" (consumer feedback) wpywajcym na plan badawczy
element nabierajcy znaczenia w analizach problemu zwolnie warunkowych. Niemniej jednak metody te daj nam w najlepszym wypadku to, co Agar (1986) opisuje jako dyskurs drugiego rzdu
refleksje na temat dziaa i chocia czasami jest rzecz dobr czy nawet zbawienn wiedzie, co zdaniem kuratorw i podopiecznych wydarzyo si podczas nadzorowania przebiegu zwolnienia warunkowego, cigle nie wiemy, jak formowane s te przekonania co si naprawd wydarzyo.