Zagadnienie polega na tym, eby nauczyciel mg nauczy si, jak by osob lepiej przystosowan.
Tak wic w ,;konfrontacji z rzeczywistoci" nie jest si zdanym tak wycznie na wasne siy, jak mgby kto przypuszcza, gdy uczniowie i nauczyciele mog pracowa razem nad wykryciem warunkw sprzyjajcych przystosowaniu si osobowoci i unikaniu zudnych sposobv rylenia i dziaania, ktre nasza wsplna kultura wdraa nam wszystkim. W znaczeniu bar dzo realnym, kady ucze uczy si dla siebie, ale jak to w-kaemy dalej. korz~Tsta on z istotnej pomocy s~~,~oich rwienikw i Vosb starszych .Z kolei jego rodzice i nauczyciele mog w swoich wysikach uzyska pomoc grona dawnych i obecnych mylicieli z dziedziny psychologii i dziedzin pokrewnych: biologii, socjologii, antropologii, etyki i filozofii.
UCIECZKA OD RZECZYWISTOCI
Podobnie jak psychologowie kliniczni, ktrych badania nad zym przystosowaniem si utoroway drog dla naszego obecnego zrozumienia adekwatnego przystosowania, zajmiemy si rozpatrzeniem mechanizmw stosouranych przy ucieczce od rzeczywistoci. Celem naszym jest poznanie. jak unika lich defektvc~ osobowoci i warunkv~~ sprzyjajcych ta_:e~ru ~~-s-cofujcyemu si z~acl~o~!:aniu. Zacznijmy od opisania przypadku ,.zemknitego ~s sobie'' ziecka ..~okojnego" G. ~a szcz;cie, wikszo nauczycieli nie powica ju uwTagu t~-Rko t5-ns uczniom. k,brzv tego wymagaj ze wzgldu na nadmiern aktywno albo przesz2~adzanie ~r zajciach szkolnych. Wspczesny nauczyciel zwraca uwag na ucznia, ktry nigdy nie zgasza si sam do odpowiedzi, ktry nigdy nie przeszkadza w klasie. W cigu 30 lat, jakie upyny od czasu pionierskich prac badawczych Wickmana 1~, ktre wykazay, jak mae znaczenie przypisywali nauczyciele w roku 1928 do tego rodzaju problemw osobowoci w porwnaniu z wykroczeniami przeciwko autorytetowi w szkole, wiele szk poczynio powane postpy w zakresie zwracania bacznej uwagi
o Takie filmy, jak The Quiet One, Angry Boy, This is Robert, Facing Reality i wiele innych rzucaj wiato na procesy przystosowania.
~o E, K. Wickman Children's Behavior and Teachers' Attitudes. New York 1928, Commonwealth Fund. Patrz rwnie H. Berlen Teachers' and Clinicians' Attitudes Toward the Behavior Problerns of Children: A Reaapraisal. "Child Development". XXX, 1959, s. 9 - 25.
103
na "zamknit w sobie", pen rezerwy osobowo. Psychologowie kli- _ niczni, w przeciwiestwie do nauczycieli, traktowali "zamykanie si '
i' w sobie" i zachowanie wycofujce jako czynnik w wysokim stopniu zagraajcy rozwojowi osobowoci. Kady moe stwierdzi, e dopki ucze nie podejmie zada, za ktre jest odpowiedzialny w swojej grupie klasowej; trudno mu bdzie zdoby umiejtno zdrowego spolecznego i emocjonalnego przystosowania si. Ucze "spokojny" uczy si mniej ni m~.igby, tak w zakresie przedmiotw szkolnych, jak i ksztatowania swej osobowoci, czciowo dlatego, e nie sprawdza on swoich idei na forum dyskusji w klasie. Ponadto jeszcze wikszym zagroeniem rozwoju osobowoci jest to, e zamknite w sobie dziecko czsto zajmuje si czym innym pod mask pozornej obojtnoci. Tak wic zadanie nauczyciela polegajce na aktywizowaniu zamknitego w sobie ucznia w wieku 6 ,, czy I6 lat wymaga, aby pozna on przynajmniej niektre mechanizmy, stosowane zwykle przez "spokojnego" ucznia. Naley jednak pamita,
e nie wszyscy "spokojni" s le przystosowani.
Marxenie na jawie jest form na og rozpoznawan przez rodzicw i nauczycieli, ktrym moe nigdy nie przyszoby na myl, e takie zachowanie naley zaklasyfikowa jako ,,mechanizm obronny"; i okrelaj je mianem ,.fantazji". Fakt, e dziecko wydaje si by marzycielem, moe okaza si stosunkowo mao istotny, z drugiej jednak strony moe stanowi symptom drastycznego unikania realnej sytuacji i praktyc~nego problemu, ktrym dziecko powinno si zaj. W takich warunisach rnaszycielstwo staje si zagroeniem dla rozwoju osobowoci i po~~ar przeszkod w osia,.ganiu postpw w nauce szkolnej, gdy hoe ono przejawia si ~w rny sposb - od dugich rozmyla w zwizku ze specjalnymi zainteresowaniami, wiodcych do konstruktywnego dziaania, albo te moe stanowi rodek pocieszania si w przypadku frustracji spowodowanej niemonoci osignicia celw, ktre dana osoba
ju dla siebie ustalia. Dlatego w niektrych przypadkach zadanie nau- , czyciela polega na wykryciu specjalnych zainteresowa i podtrzymywa
niu ich jako rodka pozwalajcego rozszerzy i pogbi ycie umysowe ucznia. W innych przypadkach, ktre interesuj nas tutaj specjalnie, przed nauczycielem staje o wiele trudniejsze zadanie zdobycia choby najskromniejszej informacji o warunkach powodujcych frustracj najgbszych pragnie dziewczynki czy chopca. Czego pragnie moda osoba najbardziej? Jakie s ukryte pobudki, ktre ona sama zaledwie sobie uwiadamia? Marzycielstwo, oprcz tego, e na og powoduje marnotrawstwo czasu, moe stanowi symptom jakiego psychicznego zego przystosowania, ktre coraz bardziej przeszkadza w skutecznym dziaaniu i dobrych stosunkach spoecznych. Nauczyciel, ktry uzna marzycielstwo za bodziec do badania jednostki i eksperymentowania nad dostosowaniem programu szkolnego, dokonania przegrupowani w obrbie klasy czy szkoy i zastosowania innych rodkw, majcych na celu zmia
104