Por 

Każdy jest innym i nikt sobą samym.

M.A. Krpiec, U podstaw rozumienia kultury. DzieBa, t. 15, Lublin 1991, s. 10-11.
16
Hanna Kowalska
nia kultury2, przywoBujc BaciDskie sBowo cultura, oznaczajce upraw ziemi, i pózniejsze Cyceronowe animi cultura, rozumiane jako uszlachetnianie ludzkiego umysBu gBównie przez filozofie. Greckim odpowiednikiem u|ywanego w tym znaczeniu sBowa kultura byBa paideia (BEH15A0). W pracy W. Jaegera3 znajdujemy stwierdzenie, |e istota kultury greckiej zawiera si w odnajdywaniu Badu w otaczajcym [wiecie i dziaBaniu czBowieka. Paideia to takie wychowywanie mBodzie|y, by mogBa rozumie tre[ci kultury, |y w danej kulturze i wspóBtworzy j. Dlatego wychowywano nauczajc metafizyki i retoryki, wpajano mBodym pokoleniom, |e byt ma swoje odzwierciedlenie w sBowie, a sBowo jest to|same z ludzkim czynem4.
Nowo|ytne pojmowanie sBowa kultura zwizane byBo z chrze[cijaDskim kultem religijnym. Zredniowiecze podzielaBo póznoantyczne pogldy estetyczne Dionizego Areopagity, widzc w kulturze ludzk - nieudoln, ale konieczn - prób na[ladowania Boskiego aktu twórczego5. WedBug J. Huizingi, w Zredniowieczu istota rozumienia kultury tkwiBa w odtwarzaniu u[wiconego porzdku6. Pogld taki obowizywaB do Renesansu, kiedy to mianem kultury zaczto okre[la duchowe i umysBowe doskonalenie si czBowieka.
Krpiec zauwa|a, |e dopiero w XVII wieku S. Pufendorf u|yB sBowa kultura w znaczeniu absolutnym. Jest to niezwykBy moment w historii pojcia tak|e ze wzgldu na to, i| po raz pierwszy w czasach chrze[cijaDskich nastpiBa zmiana w rozumieniu istoty natury, któr przeciwstawiono kulturze.
WspóBczesne rozumienie kultury jako tworu ludzkiego indywidualnego i spoBecznego Bczy si z nazwiskiem Johanna Herdera. W Anglii i Francji u|ywano w tym przypadku sBowa cywilizacja. Oba te pojcia, co podkre[la M.A. Krpiec, jako pierwszy przeciwstawiB Kant. WedBug niemieckiego filozofa kultura jest odbiciem wewntrznych warto[ci czBowieka, natomiast cywilizacja oznacza zewntrzny organizacyjny ksztaBt |ycia spoBecznego, formy dziaBania. Z pogldów Wilhelma von Humboldta wynika natomiast, |e pod pojciem kultury nale|y rozumie duchowy rozwój, cywilizacja z kolei oznaczaBa porzdek zewntrzny.
Skupienie uwagi na znaczeniu sBów kultura i cywilizacja zrodziBo normatywne ujcie badawcze. Sigano do etymologii poj rzymskich {cultura, cultivate, cultus; civilitas, civilis, civis), które staBy si terminami filozoficznymi i u|ywane s na terenie wielu nauk humanistycznych - archeologii, etnografii, etnologii, antropologii, socjologii, psychologii, filologii. Dzieje tych poj splotBy si ze sob: czsto u|ywano ich zamiennie, w innych przypadkach przeciwstawiano je sobie na zasadzie opozycji i wówczas kultura obejmowaBa wysiBki zmierzajce
2 Tam|e, s. 7.
3W. Jaeger, Paideia. PrzekB. M. Plezia, Warszawa 1962, s. 27.
4 O powizaniu wychowania z kultur w antycznej Grecji patrz: !. 25@8=F52, 8B>@8:0 8 8AB>:8 52@>?59A:>9 ;8B5@0BC@=>9 B@048F88, >A:20 1996, s. 352.
5 PisaB o tym w Imionach Bo|ych, a po nim Klemens Aleksandryjski w Kobiercach, a tak|e Tertulian i Laktancjusz.
6J. Huizinga, JesieD [redniowiecza. PrzekB. T. Brzostowski, t. 2, Warszawa 1967, s. 97.
Kryteria my[lenia w procedurach badawczych
17