Największa wrażliwość mózgu na niedobory żywieniowe ma miejsce w okresie jego intensywnego rozwoju, tj. w pierwszym półroczu życia dziecka. Nawet niewielki, lecz występujący w tym okresie i dłużej trwający, stopień niedożywienia może prowadzić do trwałych zmian i odchyleń w rozwoju włącznie z upośledzeniem umysłowym.
- nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów dokrewnych, dzięki przysadce mózgowej - powiązanej autonomicznie z układem nerwowym, a funkcjonalnie z układem hormonalnym - oba te układy ze sobą współpracują. Do znanych skutków zaburzeń funkcjonowania tarczycy (niedoczynność) należy kretynizm (matołectwo). Osoby z tym schorzeniem cechują zaburzenia rozwoju fizycznego i psychoruchowego: karłowaty wzrost, krótkie kończyny, szeroka nasada nosa, obrzęk śluzowaty (twarz obrzmiała, maskowata). Tym cechom towarzyszy upośledzenie umysłowe i ruchowe, przeważnie głębszego stopnia (sprawność umysłowa nie przekracza poziomu 3-4-letniego dziecka). Wczesne leczenie hormonalne może złagodzić ten stan.
- choroba reumatyczna, dochodzi do zmian zapalnych w drobnych tętniczkach mózgu i opon mózgowych oraz ich zwężenia. Powoduje to niedotlenienie, niedożywienie i niszczenie tkanki nerwowej. Czynnikiem szkodliwym są uboczne skutki leków stosowanych w leczeniu tej choroby.
Wymienione choroby somatyczne wpływają na c.u.n. bezpośrednio na drodze fizjologicznej.
Inne. np przewlekłe choroby somatyczne, do których zaliczamy:
-wadą serca,
-cukrzycę,
-nieprawidłowości rozwoju fizycznego, jak otyłość, zbyt niski wzrost,
wpływają na c.u.n. pośrednio na drodze psychologicznej, ponieważ są źródłem częstych i silnych dolegliwości, czemu towarzyszy poczucie zagrożenia fizycznego, poczucie mniejszej wartości.
Mała wydolność fizyczna utrudnia normalne życie, kontakty z rówieśnikami, ogranicza aktywność ruchową.
Biorąc pod uwagę jedność psychosomatyczną człowieka, trudno określić, czy mamy do czynienia z zaburzeniami somatopsychicznymi (gdy schorzeniu fizycznemu towarzysza objawy zaburzeń zachowania), czy też są to zaburzenia psychosomatyczne uwarunkowane psychogennie, takie jak choroba wrzodowa, alergia, astma.
Wrodzone i nabyte defekty fizyczne, sensoryczne i ruchowe mają także wpływ na rozwój psychomotoryczny. Do tej grupy należy zaliczyć wrodzone lub nabyte kalectwo sensoryczne i motoryczne, także wady budowy ciała (skrzywienie kręgosłupa, garb).
Defektem fizycznym w świetle przyjętych w społeczeństwie norm może być zbyt niski wzrost u chłopców, zbyt wysoki u dziewcząt, typ urody, zez.
Kalectwo sensoryczne (dzieci głuche, niewidome, głuchonieme) utrudnia kontakt z otoczeniem, odbiór informacji, zuboża doświadczenia, co może doprowadzić do niewykorzystania możliwości rozwojowych dziecka. Działem psychologii klinicznej, która zajmuje się tą problematyką, jest defektologia. Jakie można osiągnąć efekty w rehabilitacji, uczy słynny przypadek Heleny Keller, a także przypadki wrodzonego kalectwa motorycznego, np. niewykształcenie się kończyn górnych i dolnych jak w przypadku Denise Legrix, i kalectwa nabytego, tj. całkowity niedowład i konieczność życia w tzw. żelaznych płucach w przypadku Joasiane Criscuolo. Kalectwo motoryczne może poważnie ograniczać kontakt z otoczeniem i możliwość działania, co ma wpływ na rozwój osobowości. W takich przypadkach skutecznie można oddziaływać kompensując niekorzystne skutki kalectwa na drodze rehabilitacji i psychoterapii.
Społeczne przyczyny zaburzeń rozwoju psychoruchowego dziecka
Przyczyny środowiskowe - czynniki patogenne w środowisku rodzinnym:
- "wdrukowanie" obrazu matki, za którym ono podąża i który staje się wzorem do naśladowania. Warunkiem jest ścisły i trwały kontakt z matką. Brak takich możliwości utrudnia nawiązanie w przyszłości trwałych i głębokich stosunków emocjonalnych z ludźmi.
- długotrwała deprywacja uczuciowa wskutek utraty kontaktu z matką. Małe dziecko pozbawione kontaktu z matka (np. z powodu umieszczenia go w szpitalu, domu dziecka) staje się apatyczne, nie interesuje się otoczeniem, traci odporność fizyczną. Mimo na przykład udanej operacji, nie poprawia się stan jego zdrowia, obserwuje się zahamowanie rozwoju psychoruchowego, a w niektórych wypadkach następuje nawet śmierć.
Zespół zaburzeń rejestrowanych jako skutek rozłąki z matką został nazwany chorobą sierocą. Bowlby i Robertson wyróżnili w przebiegu choroby sierocej trzy charakterystyczne fazy:
I faza - protestu i ostrej rozpaczy,
II faza - desperacji i umartwienia,
III faza - zobojętnienia i wyobcowania.
Następstwem choroby sierocej jest prawie zawsze opóźnienie w rozwoju fizycznym, umysłowym i społecznym.
Jako okres krytyczny, w którym rozłąka z matką przynosi największe szkody i pozostawia nieodwracalne skutki, uznano okres między 6 miesiącem a ukończonym 3 rokiem życia. Tolerancja na rozłąkę wzrasta z wiekiem, a dziecko w wieku przedszkolnym może już dobrze znieść nawet dłuższą nieobecność matki.
Diagnoza rodziny
l. Sytuacja materialna