Aby wprowadziæ poprawkê ze wzglêdu na nadmierne akcentowanie przez PNB samej tylko "surowej" produkcji, zaproponowano inny jeszcze miernik ¿ycia gospodarczego, ochrzczony mianem "dobrobytu ekonomicznego netto", DEN (NEW - net economic welfare). Krzywa na rys. 1.1 pokazuje przeciêtny DEN na jednego mieszkañca w Stanach Zjednoczonych. DEN rós³ od 1929 r., co sugeruje, ¿e nawet z uwzglêdnieniem zanieczyszczeñ i zat³oczenia, rzeczywista ekonomiczna stopa ¿yciowa wzros³a. Jednak¿e DEN rós³ wolniej ni¿ PNB i to potwierdza nasze intuicyjne wra¿enie, ¿e rynkowy rachunek w dolarach i centach pomija wiele wa¿nych aspektów ¿ycia gospodarczego.
Œwiat³o i owoc .-,..*. .;•<;"-"
Aby mo¿na by³o osi¹gn¹æ postêp w rozwi¹zywaniu problemów ogólno-gospodarczych w skali kraju, potrzebne jest rozeznanie ekonomiczne. Ktoœ, kto nigdy nie studiowa³ ekonomii systematycznie, od pocz¹tku napotyka trudnoœci w samym myœleniu o problemach ogólnokrajowych. Cz³owiek taki jest w sytuacji analfabety próbuj¹cego przeczytaæ poemat.
Rz¹dz¹cy musz¹ nieustanie podejmowaæ kluczowe decyzje w których w grê wchodzi ekonomia. Ale, oczywiœcie, nie musz¹ oni byæ ekspertami w tej dziedzinie. Powinni natomiast byæ inteligentnymi "konsumentami" udzielanych im - czêsto sprzecznych - rad1.
Podobnie, wiêkszoœæ studentów nie zamierza siê specjalizowaæ w ekonomii. Wielu z nich bêdzie j¹ studiowaæ tylko przez jeden semestr czy dwa Celem mniejszej ksi¹¿ki jest dostarczenie gruntownego wprowadzenia do ca³oœci tej dyscypliny. Jednak¿e po jednym bodaj semestrze nauki ekonomii obraz œwiata w waszych oczach nie bêdzie ju¿ taki sam.
C. P. Snów, naukowiec i powieœciopisarz w jednej osobie, nawo³ywa³
kiedyœ, by po³o¿yæ kres podzia³owi "dwóch kultur" - nauk humanistycznych
i nauk œcis³ych. Ekonomia jest czêœci¹ obu tych kultur, jest przedmiotem
który rygory nauk œcis³ych ³¹czy z poezj¹ nauk humanistycznych. Przez dwa
stulecia studenci ekonomii odnajdywali w niej wszystkie ¿ywotne interesy
cz³owieka, dostrzegaj¹c równoczeœnie w jej zasadach coœ z logicznej urody
geometrii Euklidesowej. }
Aby doceniæ uroki fizyki kwantowej, trzeba najpierw opanowaæ skomplikowane techniki matematyczne. Aby jednak dostrzec estetykê struktury analizy ekonomicznej, potrzeba tylko wyczucia logiki i zdolnoœci dostrzegania ze prawa empiryczne oraz konstrukcje teoretyczne rzeczywiœcie dotycz¹ naj¿ywotniejszych problemów miliardów istot ludzkich.
Na koniec, uczymy siê ekonomii nie tylko dlatego, ¿e rzuca ona œwiat³o na nasze skomplikowane spo³eczeñstwo. Jej owocem s¹ dla nas sprawniejsze funkcjonowanie i lepsza kontrola gospodarki rynkowej.
Miejsce ekonomii wœród nauk spo³ecznych
Ekonomia graniczy z innymi wa¿nymi dyscyplinami akademickimi. Nauki polityczne, psychologia oraz antropologia to nauki spo³eczne, których sfera badañ czêœciowo pokrywa siê ze sfer¹ badañ ekonomii. W zubo¿a³ych Indiach, na przyk³ad, krowy s¹" zwierzêtami œwiêtymi i w ogromnej liczbie w³ócz¹ siê po polach i drogach, poszukuj¹c po¿ywienia. Naiwny ekonomista móg³by widzieæ w tych stadach pierwszorzêdne Ÿród³o dodatkowego bia³ka jako uzupe³nienia niewystarczaj¹cej ju¿ diety, ale uczony o lepszym rozeznaniu analizuj¹c rozwój Indii weŸmie pod uwagê psychologiê obyczaju.
Ekonomia musi tak¿e obficie czerpaæ z badañ historycznych. Dlaczego era ¿eglugi parowej i kolei ¿elaznych wspomog³a farmerów ze stanu Iowa, zaszkodzi³a farmerom z Yermont i Oxfordshire i by³a korzystna dla mieszkañców slumsów londyñskich? Czy instytucja niewolnictwa ju¿ przed wojn¹ secesyjn¹ umiera³a - z ekonomicznego punktu widzenia - w³asn¹ œmierci¹? Czy hiperinflacja w Niemczech w latach dwudziestych, która w ostatecznej instancji przyczyni³a siê do objêcia w³adzy przez Hitlera, wynik³a z nadmiernie uci¹¿liwych reparacji, na³o¿onych na Niemcy po pierwszej wojnie œwiatowej?
Interpretacjê zarejestrowanych faktów historycznych trzeba wesprzeæ narzêdziami analizy teoretycznej. Dla nauki empirycznej, jak¹ jest ekonomia, fakty maj¹ kluczowe znaczenie, ale fakty same przez siê nigdy nie mówi¹ rzeczy jednoznacznych. Musz¹ one zostaæ uporz¹dkowane i pogrupowane w procesie formu³owania i weryfikowania teorii ekonomicznej.
Poœród wielu innych dyscyplin wi¹¿¹cych siê z ekonomi¹, szczególne
znaczenie ma statystyka. Tak rz¹dy, jak przedsiêbiorstwa, produkuj¹ ca³e
tomy danych. Wiêkszoœæ tego, co wiemy o rzeczywistym kszta³cie ró¿nych
krzywych przedstawianych w niniejszej ksi¹¿ce, pochodzi ze skrupulatnej
analizy statystycznej zarejestrowanych informacji. Matematyczne metody ra
chunku prawdopodobieñstwa i statystyki najwa¿niejsze zastosowanie znajduj¹
w ekonomii. Niemniej jednak opanowanie podstawowych praw ekonomicz
nych wymaga jedynie logicznego rozumowania. jfc
W,W r^,r h . " y, P yCT- P°trzebuJa doradztwa ekonomicznego, dowodzi przyk³ad Wmstona Church.lla^By} to w.elk, mówca, utalentowany pisarz, dostrzegaj¹cy zagro¿enie hitlerowska w czasach, gdy wiêkszoœæ jego otoczenia zamyka³a na nie oczy. Pomimo to prze! ca³e ¿ycie, ilekroæ w grê wchodzi³y problemy ekonomiczne, Churchill czu³ siê jak zb³¹kane
" "
I tak w 1925 r. gdy by³ ministrem skarbu, jego doradcy wmówili mu przywrócenie
w Angin waluty z³otej przy niew³aœciwym poziomie cen (w rozdziale 40 wyjaœnimy co to
znaczy). Eksperci z zewn¹trz przestrzegali naówczas przed takim szaleñstwem, historia zS
la Wd±'2feestych8 "* ***** *° **** P° SpOWOd(tm)eJ tym b³êdem stagnacji
Ekonomia w procesie rz¹dzenia '-: : •
W ostatnich latach ekonomiœci stali siê doradcami prezydentów i premierów. Kalendarium polityków roi siê od spraw ekonomicznych: szczyty gospodarcze, ochrona przemys³u stalowego, legislacja podatkowa, zapobieganie kwaœnym deszczom, sankcje gospodarcze. Polityczni liderzy musz¹ mieæ pod rêk¹ doradców ekonomicznych, aby stworzyæ gwarancje, ¿e kieruj¹c siê instynktem politycznym nie sprowadz¹ kraju na manowce.
Mówi siê czasem, ¿e wiek dziewiêtnasty by³ epok¹ duchowieñstwa, i ¿e w pierwszej po³owie wieku dwudziestego rz¹dy by³y zdominowane przez praw-
Œwiat³o i owoc