M. Stoke, A inquiry into the concept of idenUfication, "Journal 1 ^Hietic Psychology" 1950, nr l, s. 179.
^ " Cyt. za: R. Stagner, Psychology of personality, New York 1961, ^cGraw-Hill Book Company, s. 398.
Cyt. za: R. Stagner, op. cit., s. 399.
39
samodzielne. Wnosi on, aby przyj¹æ, ¿e dziecko te¿
» - ~ ~ - - -•< ^AUnn
"zapisu" matki w sensie psychologicznym, gotowe jest ^ czyæ siê" przywi¹zania i zale¿noœci, co zreszt¹ obserwujem "tl:
dzo czêsto 18. '
Innym zagadnieniem jest prze¿ywanie przez zwierzêta i niedostatku pokarmu w dzieciñstwie wraz ze skutkiem warna siê, gdy uzyska³y dojrza³oœæ. J. Hunt bada³ m³ode ry i zaobserwowa³ m. in., ¿e te z nich, które poddano w n-szych dniach ¿ycia frustracji g³odowej, po otrzymaniu poka wykazywa³y tendencje do zjadania go "na zapas", w znacz wiêkszym stopniu ni¿ zwierzêta od¿ywiane regularnie, por, .' stwierdzono, ¿e zwierzêta te w okresie doros³ym mia³y tn-noœci we wspó³¿yciu w szczurzej rodzinie19. Podobne eksner menty przeprowadzi³ A. Riesen, który bada³ szympansy przehy •mywane w ciemnoœci i porównywa³ ich reakcje z szympansa! kontrolnymi poddawanymi oddzia³ywaniu na bodŸce elektryp ne. Te ostatnie nauczy³y siê szybciej unikania bodŸców ni¿ SZYB. pansy przebywaj¹ce w ciemnoœci, które potrzebowa³y na adap tac j ê znacznie wiêcej czasu i prób. Jeszcze bardziej interesuj¹c s¹ badania R, Malzacka i W. Thompsona, którzy wychowywa³ szczeniaki w warunkach izolacji od psiej rodziny. Okaza³o sii ¿e po osi¹gniêciu dojrza³oœci (podobnie jak szczury w badaniac:
J. Hunta), nie umia³y ¿yæ spo³ecznie z innymi psami i ³udz¹;
Przytoczone doœwiadczenia ze szczurami i psami oraz ina z tego zakresu badania potwierdzaj¹ pogl¹d, ¿e zwierzêta, któn nie styka³y siê z pewnymi bodŸcami w dzieciñstwie, a czêst i w m³odoœci, nie umiej¹ na nie reagowaæ, gdy dorosn¹. Jeœli o"' niesiemy ten pogl¹d do ludzi, to s³uszne wydaje siê stwierdzeni? ¿e podstawowe cechy osobowoœci cz³owieka s¹ w du¿ym stop11 zdeterminowane doœwiadczeniami, bodŸcami w okresie dzieci stwa. Tak zatem brak efektywnego dzia³ania matki (ojca) • dziecko mo¿e uniemo¿liwiæ jego plany, wszechstronny r0"'' i zubo¿yæ osobowoœæ. Stwierdzenie to potwierdzono liczna
18 J. Bowiby, Mother-child separation, (w:) Kenneth Soddy (^ Mentol Health "and Infant Development, 1955, Basie Books, s. '••'{ oraz J. Bowiby, M. Ainsworth, M. Boston, D. Rosenbluth, The e"-.^ mother-child separation: a follow-up study, "British Journal of "le^ Psychology" 1956, nr 3-4, s. 211-247. . ffi
19 J. Hunt, Effects of infant feeding-frustration upon noarding' w^. albino rat. "Journal Abnormal Social Psychology" 1941, nr 2, s. 33°"
40
Jednym z bardziej interesuj¹cych by³ przyk³ad
przykiaa • ^ kilkuletnich i wielostronnych eksperymentów stsno\viyy przez H. Harlowa nad pseudomotoryk¹. Podda³ prowadzo pogl¹d, ¿e mi³oœæ dziecka do matki jest reakcj¹ on weryli ^ dostarczycielki pokarmu i z tego powodu jej kierów3 dziecku ma znaczenie specyficzne, bo kszta³tuje °S^v sposób reakcji^. J. Dollard i M. Miller pisali: "Gdy okre^ niecko zostaje nakarmione, pojawia siê odprê¿enie, bêd¹-g •'"dna ze specyficznych reakcji p³yn¹cych od osób, które iszcz¹ siê o dziecko. Obraz matki wywo³uje w dziecku poczuje zadowolenia. Rozumie siê, ¿e istnieje wielka ró¿nica pomiêdzy takim "b³yskiem" dobrego samopoczucia dziecka a d³ugo-* trwa³ymi reakcjami, które widzimy w dzia³aniu ludzi dojrza³ych 21.
W eksperymencie H. Harlowa ma³e ma³pki 'karmione by³y
mechanicznie przez modele matek. Jeden z nich by³ zrobiony z materia³u twardego i pozbawionego sierœci (w innym eksperymencie z siatki drucianej), a do zrobienia innego modelu u¿yto miêkkiej gumy i pokryto futrem (w innym eksperymencie pokryty by³ bawe³niana flanel¹). Umieszczona za nim ¿arówka dawa³a ciep³o. Kszta³ty modelu by³y wzorowane na kszta³tach ma³p doros³ych. Ró¿nice w ustosunkowaniu siê ma³pek do tych dwóch modeli byty zaskakuj¹ce. Miêkka i 'w³ochata figura "pseudomo-toryczna" by³a Aa, do której ma³pka ucieka³a siê, gdy by³a wystraszona i u której szuka³a opieki. Zachowanie siê ma³pek w stosunku do modelu mêskiego eksperymentator nazwa³ zachowaniem afektywnym, w stosunku zaœ do modelu ma³py-matki "twardej" uzna³, ze me wp³ywa³ on na zachowanie siê ma³pek, poniewa¿
- jak ^wynika³o z obserwacji - do modelu tego ma³piki odnosi³y
\ z "^Jêtnoœci¹, nie objawiaj¹c reakcji nawet po usuniêciu go z "-n pola widzenia ^
anla H- Harlowa wskazuj¹, ¿e mi³oœæ i opieka matki nie
-^-"Zi ^^ane za wartoœæ drugorzêdn¹, zastêpcz¹, jak s¹dzili
?0 TT T,
s- G73 i n ar ' The wltuTe of love, "American Psychologist" 1958, nr 12,
21 (-;",."
53 K- Ja^k R' stagner' "P- "t.. s. 400. sza