Malewskiego "O zastosowaniach teorii zachowania" (1964).
133
Celem terapii behawioralnej jest doprowadzenie do usuni�cia nieprawid�owych reakcji i nabycia reakcji prawid�owych - innymi s�owy -celem jest adaptacja do warunk�w spo�ecznych* W psychoterapii opartej na teorii uczenia si� mo�na za Uurrayem wyr�ni� dwie jej odmiany; zorientowan� biotropicznie i socjotropicznie. Reprezentantami psychoterapii zorientowanej biotropicznie aa Eysenok i Wolpe. Stosuj� oni indywidualn� terapi� opart� na warunkowaniu klasycznym; przyk�adem jest tu powszechnie znana metoda leczenia moczenia nocnego, tzw. metoda budzika (prze�cierad�o leczonego dziecka w��cza si� w obw�d s�abego pr�du. W tym samym obwodzie znajduje si� budzik. Zmoczone prze�cierad�o zamyka obw�d pr�du, co sprawia, �e budzik dzwoni. Dziecko budzone bezwzgl�dnie zawsze podczas oddawania moczu - uozy si� samodzielnego budzenia, gdy tylko poczuje parcie na p�cherz). Psychoterapia o orientacji socjotropicznej stosowana indywidualnie lub grupowo wykorzystuje przede wszystkim technik� uczenia instrumentalnego, a tak�e na�ladownictwo spo�eczne. W procesie psychoterapii stosuje si� wzmocnienie ukierunkowane na motywacj� nabyt� o charakterze spo�ecznym, tak� j�k d��enie do znaczenia, zyskania akceptacji, zdobycia osi�gni��, itp. Pacjentowi okazuje si� zainteresowanie, zrozumienie, aprobat�, a pow. staj�ce u niego ustosunkowania emocjonalne wykorzystuje si� do utrwalenia po��danych sposob�w zachowania w spo�ecze�stwie. Psychoterapi� opart� na wiedzy dotycz�cej prawid�owo�ci uczenia si� spo�ecznego proponuj� tacy badacze jak: Do11ard, Hiller, Bandura, Waltera, Mowrer, Murray.
Gdyby proces wychowania sprowadzi� wy��cznie do adaptacji i konsekwentnie stosowa� zasady teorii uczenia si� - b��dy powsta�e w procesie wychowania mog�yby by� szybko korygowane przez zastosowanie kt�rej� odmiany terapii behawioralnej. Wychowaliby�my w�wczas by� mo�e sprawnie dzia�aj�ce, ale bezwolne jednostki. Nie spo�ecze�stwo mr�wek ani marionetek jest naszym Idea�em. Jak wiemy wychowanie to nie tylko adaptacja, ale mo�e przede wszystkim tw�rcze kszta�towanie samego siebie w kontaktach z otoczeniem spo�ecznym. Zatem wspomaganie tak rozumianego wychowania musi polega� na stosowaniu innych rodzaj�w psychoterapii - takich w�a�nie, kt�re polegaj� na pomaganiu pacjentowi w jego rozwoju poprzez zrozumienie przyczyny swoich trudno�ci w kontaktach 2 innymi, na podwy�szeniu samooceny i samoakceptacji, na poprawieniu porozumiewania si� z innymi lud�mi.
Zdaniem C. Rogersa, K. Jankowskiego, K. D�browskiego - proces terapeutyczny trzeba prowadzi� zgodnie z kierunkiem rozwoju osobowo�ci i pomaga� pacjentowi w prze�amywaniu sztywno�ci, odtr�caniu my�li, �e nale�y by� takim, jakim inni chcieliby go widzie�. C. Rogers podkre�la
134
zw�aszcza, �e pacjent tnusi si� stara� o uniezale�nienie oceny samego siebie od pr�b dostosowywania si� do innych, od l�ku przed kar� czy ch�ci� zdobycia nagrody. C. Rogers ma zaufanie do pozytywnego charakteru natury ludzkiej l s�dzi, �e cierpienia pacjenta wynikaj� z faktu, �e b��dnie siebie ocenia, a to prowadzi do zaburzenia porozumiewania si� z innymi. "Whateyer you ar� is enough good to be it openly" (jakikolwiek jeste�, jeste� wystarczaj�co dobry, aby by� takim otwarcie) -mo�na to jego zdanie uzna� za motto charakterystyki stosunku psycho-terapeuty do pacjenta. Pacjent nie musi "zak�ada� maski", udawa�, �e jest lepszy ni� jest naprawd�. Zdaniem C. Rogersa wiele b��d�w pope�niaj� wychowawcy, zmuszaj�c wychowanka do konformizmu, proponuj�c stereotypy, nie podkre�laj�c procesu stawania si�. osobowo�ci, a sugeruj�c jej sta�o�� i konkretno��. Terapi�, kt�r� proponuje mo�na prowadzi� z m�odzie��. W pracy z m�odzie�� s� stosowane r�wnie� inne odmiany psychoterapii grupowej zorientowanej humanistycznie. S� to r�ne typy trening�w interpersonalnych, poczynaj�c od grup tak zwanych encoun-ter w stylu rogersowskim - niedyrektywnych, do takich, gdzie terapeuta lub terapeuci proponuj� r�ne �wiczenia. W pracy z dzie�mi najwa�niejsze jest doprowadzenie do ustalenia do�� wysokiego poziomu samoakceptacji i adekwatnej samooceny - zanim nieprawid�owo�ci w tym wzgl�dzie stan� si� tak du�e, �e b�d� trudne lub niemo�liwe do naprawienia. Wysoka samoakceptacja i adekwatna samoocena s� podstaw� prawid�owych kontakt�w z lud�mi oraz rozwoju potencjalnych mo�liwo�ci dziecka-pa-cjenta.
Nie b�dziemy przedstawia� wszystkich odmian psychoterapii. Jest to niemo�liwe ze wzgl�du na szczup�e ramy obj�to�ciowe skryptu. Chcemy tylko wskaza�, �e w psychoterapii mo�na wyr�ni� dwa kierunki preferuj�ce stosowanie ca�kowicie odmiennego podej�cia - zak�adaj�cego, �e cz�owiek zdrowy psychicznie, to ten kt�ry zachowuje si� zgodnie z przyj�tymi normami - i drugie, �e cz�owiek zdrowy, to ten, kt�ry ca�e �ycie rozwija si�, cz�owiek autonomiczny, posiadaj�cy adekwatn� samo-ocen� i wysoki poziom akceptacji siebie i innych, cz�owiek zdolny do bliskich kontakt�w z innymi lud�mi, do wsp�pracy z nimi, do dzia�a� altruistycznyoh, cz�owiek otwarty na nowe do�wiadczenia, kt�re s� podstaw� jego nieustannego rozwoju i tw�rczej postawy do �ycia.
Pierwszy z tych kierunk�w zak�ada procedur� stosowan� w wychowaniu adaptacyjnym, a drugi - w wychowaniu kreacyjnym.
135
2, Klasa szkolna jako �rodowisko terapeutyczne. Klimat psychologiczny w klasie - warunkiem rozwoju poznawczego i spo�ecznego dziecka