projektowania ulepsze�. Jednak�e, jak nam ju� wiadomo, nie ma tu jakiej� ostrej granicy: wyniki bada� nad produkcj� ksi��ki wsp�czesnej mog�, a w wielu przypadkach musz� by� wykorzystane przy budowie projekt�w i nieraz w tym w�a�nie celu s� podejmowane.
Problematyka dziej�w techniki produkcji obejmuje nast�puj�ce kompleksy zagadnie�: rozw�j historyczny narz�dzi produkcji (wraz z czynno�ciami), organizacj� warsztatu produkcyjnego w jej historycznym rozwoju, ekonomik� produkcji (tu nale�� stosunki producenta z przedstawicielami innych rzemios� wzgl�dnie dziedzin przemys�u, dostarczaj�cych mu materia��w i narz�dzi, oraz z nak�adc�), dzia�alno�� poszczeg�lnych warsztat�w produkcyjnych i ich dzieje, biografie dzia�aj�cych w nich os�b. Jako osobny zesp� zagadnie� zwyk�o si� traktowa� dzieje introligator-stwa. Wszystkie te czynniki warunkuj� si� wzajemnie.
Badanie obejmuje opis (je�li idzie o przesz�o�� � rekonstrukcj�) istniej�cego stanu rzeczy, jego t�umaczenie przyczynowe oraz wp�yw na inne dziedziny kultury. Stosuje si� przy tym metod� historyczn� w rozmaitych jej odmianach, metody badawcze zaczerpni�te z historii techniki, sztuki i gospodarki, a tak�e metody stosowane przy opisywaniu bibliograficznym dawnej ksi��ki, gdy� sama ksi��ka jest podstawowym �r�d�em w badaniach nad dziejami produkcji.
Opisujemy wi�c � tak, jak si� pojawia�y w kolejnych epokach drukarstwa � narz�dzie pracy (prasy drukarskie, czcionki itp.) i materia�y (papier, farba drukarska), ustalaj�c, jak wygl�da�y i z czego by�y zrobione. Trzeba te� ustali�, jak by�y rozmieszczone w pomieszczeniu, ile ich by�o, jak wygl�da� sam lokal itp. R�wnocze�nie opisujemy sam� technik� pracy drukarza, uzale�nion� � rzecz jasna � od narz�dzi, kt�rymi si� pos�ugiwa�. Z konieczno�ci do��cza si� do tego obraz podzia�u pracy w warsztacie typograficznym: kto wykonywa� jakie czynno�ci (odlewacz czcionek,
49
rodzaj pisma odnie�� do okre�lonego warsztatu wytw�rczego. Analiza pisma stosowanego w badanej ksi��ce, kt�rej wytw�rca jest nieznany, i por�wnanie tego pisma z innymi, znanymi badaczowi, mo�e doprowadzi� do ujawnienia anonimowego wytw�rcy. Widzimy tu wyra�n� analogi� do procesu ustalania drukarza na podstawie kroju czcionek, kt�rych u�ywa�.
Dalszym polem bada� nad ksi��k� r�kopi�mienn� jest ^organizacja produkcji (organizacja warsztatu pisarskiego). Badaj�c np. proces kopiowania tekst�w u�ywanych do nauki na uniwersytetach zachodnioeuropejskich XIII - XIV w. stwierdzono, �e by� on zorganizowany w spos�b zapewniaj�cy wi�ksz� wydajno�� pracy. Zatrudnieni przez uniwersytet tzw. stacjonariusze wypo�yczali kopistom przeznaczone do przepisania dzie�a w postaci lu�nych sk�adek, tak �e w jednym czasie ka�dy z nich m�g� przepisywa� inn� cz�� tekstu, dzi�ki czemu ca�a ksi�ga szybciej by�a gotowa.
Przechodz�c do nietechnicznej problematyki wydawniczej ksi��ki r�kopi�miennej, badamy np., czy i kt�rzy kopi�ci pracowali" na w�asny rachunek, kt�rzy za� dzia�ali na zlecenie nak�adcy. Tak np. w staro�ytno�ci funkcje kopist�w pe�nili b�d� niewolnicy prywatnego amatora ksi��ek, b�d� osoby zatrudnione u ksi�garza-nak�adcy. W �redniowieczu nak�adcami byli g��wnie stacjonariusze, kt�rzy z kolei zatrudniali zawodowych kopist�w, oraz klasztory posiadaj�ce w�asne skryptoria. Ustalenie stosunk�w ekonomicznych i zale�no�ci s�u�bowej ��cz�cej nak�adc� z kopistami nale�y do wa�nych zada� historyka ksi��ki r�kopi�miennej, podobnie jak i stosunki mi�dzy dzia�alno�ci� wydawnicz� a ksi�garskim rozpowszechnianiem tych r�kopis�w, kwestia ceny ksi��ek r�kopi�miennych itp.
^Qsoba__kopis�3^_ wymieniona na kartach ksi��ki, rozpoznana drog� analizy pisma lub ujawniona w innych �r�d�ach r�kopi�miennych, jest r�wnie� obiektem bada� historyka ksi��ki. D��ymy do ustalenia danych biograficznych o nim i zestawienia wszystkich dost�pnych jego wytwor�w. Cz�ciej jednak udaje si� � w oparciu o zachowane zabytki � scharakteryzowa� produkcj� ca�ego skryptorium. Zaw�d kopisty, jego sytuacja ekonomiczna (je�li by� op�acany), pobudki sk�aniaj�ce go do podj�cia pracy (je�li nie by� op�acany) i stosunek jdo niej, np. postawa zakonnika traktuj�cego sw� prac� kopisy jako s�u�b� bo��, oraz spo�eczna opinia o tej pracy � oto dalsze przyk�ady zagadnie� pojawiaj�cych si� przed badaczem ksi��ki r�kopi�miennej.
Wreszcie nale�y doda�, �e historyk ksi��ki r�kopi�miennej zajmuje si� nie tylko typowymi cechami charakteryzuj�cymi r�kopisy powsta�e w okre�lonym czasie i �rodowisku, i nie tylko poszczeg�lnymi �wydaniami" ksi��ek r�kopi�miennych, lecz i pojedynczymi egzemplarzami, jako �e technika wytwarzania r�kopis�w poci�ga�a za sob� � jak wiemy � odr�bno�� pojedynczych egzemplarzy tej samej ksi��ki (indywidualna
4 Wst�p do nauki o ksi��ce...
48
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄ Ci coraz lepsze usĹugi. By mĂłc to robiÄ prosimy, abyĹ wyraziĹ zgodÄ na dopasowanie treĹci marketingowych do Twoich zachowaĹ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄĹciowo finansowaÄ rozwĂłj Ĺwiadczonych usĹug.
PamiÄtaj, Ĺźe dbamy o TwojÄ prywatnoĹÄ. Nie zwiÄkszamy zakresu naszych uprawnieĹ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂłwnieĹź o bezpieczeĹstwo Twoich danych. WyraĹźonÄ zgodÄ moĹźesz cofnÄ Ä w kaĹźdej chwili.