Uwzgl�dniaj�c zmiany liczby kobiet w wieku rozrodczym, mo�na stwierdzi�, �e na ka�dy tysi�c przypada�o ci��: w 1960 r. � 126,9, w 1965 r. � 101,2, w 1970 r. � 90,1 i w 1971 r. � 89,8. Coraz szersze stosowanie metod zapobiegania ci��y spowodowa�o zmniejszenie wzgl�dnej liczby tych ostatnich prawie o 30%. Tak powa�na zmiana �wiadczy o utopijno�ci pogl�d�w wszelkiego autoramentu zwolennik�w administracyjnych metod pronatalistycz-nych. Wsp�czesny model rodziny zdoby� tak� popularno��, �e jego radykalna zmiana nie wydaje si� ju� mo�liwa. Na pewno istniej� �rodki oddzia�ywania na rozrodczo��, jednak�e nie maj� one nic wsp�lnego z administracyjnymi zakazami i nakazami, lecz wymagaj� kompleksowego oddzia�ywania na ca�okszta�t warunk�w spo�eczno-gospodarczych.
Operowanie wsp�czynnikami pozwala doj�� do wniosku, �e tendencja zni�kowa jest nawet nieco intensywniejsza, ni� sugerowa�yby liczby bezwzgl�dne. W 1960 r. na 1000 kobiet w wieku rozrodczym przypada�o 31,4, w 1965 r. � 30,8, w 1967 r. � 25,8, w 1970 r. � 25,1 i w 1971 r. � 23,5 zarejestrowanych przerwa� ci��y i innych poronie�. Warto�� -wsp�czynnika w eiggu minionych 11 lat zmniejszy�a si� o 25,2%, przy czym wydaje si�, �e tempo tego procesu w 1971 r. uleg�o dalszemu przy�pieszeniu (zmniejszenie w por�wnaniu z 1970 r. prawie o 6,5%).
Warto przy okazji wspomnie�, �e wsp�czynnik p�odno�ci (liczba urodze� �ywych przypadaj�cych na 1000 kobiet w wieku rozrodczym) w 1971 r. w por�wnaniu z 1960 r. zmniejszy� si� prawie o 30%. �wiadczy�o to raz jeszcze, �e spadek stopy rodno�ci wyst�powa� mimo zmniejszania si� liczby poronie� sztucznych, co samo przez si� sugeruje, i� wsp�zale�no�� mi�dzy tymi zjawiskami nie jest taka prosta, jak pr�buj� to niekiedy udowodni� zwolennicy administracyjnego zakazu zabieg�w przerywania ci��y.
Jednak�e udzielenie odpowiedzi na zasadnicze pytanie, kt�re wysun��em na samym wst�pie, nie jest mo�liwe, je�eli nie przywo�a si� na pomoc innych liczb. S�dz�, �e niezb�dne jest por�wnanie liczb urodze� �ywych i martwych z liczb� poronie� sztucznych oraz poronie� nie zarejestrowanych, wykonanych w warun-
265
kach szpitalnych i ambulatoryjnych. Aby uzyska� t� ostatni�, trzeba rozpatrzy� pewne okoliczno�ci dodatkowe, tylko po�rednio zwi�zane z omawianym tematem.
W warunkach dzia�ania ustawy zezwalaj�cej na przerywanie ci��y oraz rzeczywi�cie �atwego korzystania z jej dobrodziejstw nie zarejestrowane poronienia mog� obejmowa� tylko kobiety, kt�rym z okre�lonych, najcz�ciej presti�owych wzgl�d�w na tym specjalnie zale�y. Liczba takich kobiet ulega pewnemu zmniejszeniu ze wzgl�du na stosunkowo wysoki koszt wykonywania zabiegu u prywatnie praktykuj�cego lekarza. Jest wi�c rzecz� niemal pewn�, �e ich pacjentki rekrutuj� si� przewa�nie spo�r�d kobiet niezam�nych. Jednak�e odsetek kobiet samotnych (panien, wd�w, rozw�dek) w zwi�zku z post�puj�c� deieminizacj� spo�ecze�stwa polskiego ulega systematycznemu zmniejszeniu. Przypada na nie mniej ni� jedna trzecia og�lnej liczby kobiet w wieku rozrodczym.
Pomin� szczeg�y techniczne dalszych szacunk�w. Powo�am si� jedynie na wyniki ankiety rodzinnej przeprowadzonej w 1972 r. pod auspicjami GUS (pod kierownictwem Z. Smoli�skiego). Z ankiety tej wynika�o, �e w�r�d kobiet przebywaj�cych w stanie ma��e�skim (bo ankietowano tylko 'm�atki) cz�sto�� wszelkich poronie� i przerywa� ci��y (��cznie) wynosi�a oko�o 37 na 1000 kobiet rocznie. Mo�na by zatem stwierdzi�, �e w 1970 r. oko�o 200 tys. m�atek przerywa�o ci���. Og�em za� wykonano takich zabieg�w 214 tys., a wi�c oko�o 14 tys. przypad�o na kobiety samotne.
Zak�adaj�c nast�pnie, �e wsp�czynnik sztucznych poronie� dla kobiet samotnych jest taki sam lub najwy�ej 1,5-krotnie wi�kszy ni� dla kobiet zam�nych, mo�na obliczy�, �e mog�oby na nie przypa�� 70�110 tys. poronie� sztucznych. Po wy��czeniu powy�ej wspomnianych 14 tys. zarejestrowanych, liczb� poronie� sztucznych nie zarejestrowanych nale�a�oby oszacowa� na poziomie 55�85 tys. Praktycznie rzecz bior�c, powinna ona by� nieco mniejsza, poniewa� nie wchodzi�yby w tym wypadku w rachub� w��czone do grupy kobiet w wieku rozrodczym kobiety w wieku 15�17 lat i powy�ej 45 lub nawet 40 lat.
Przeprowadzony szacunek umo�liwia ustalenie, �e og�lna liczba zabieg�w sztucznego przerywania ci��y wynosi w Polsce najwy�ej 300 tys., przy czym ponad dwie trzecie tej liczby ujmuje oficjalna statystyka.
266
Nies�uszne by�oby jednak rozpatrywanie ca�ej tej liczby jako jednolitej. Jak ju� wspomnia�em, ponad 70 tys. przerywa� ci��y wykonanych ze wskaza� lekarskich oraz innych poronie�, czyli poronie� rozpocz�tych w domu, nie �wiadczy o ch�ci usuni�cia niepo��danej ci��y lub o tym, �e usuni�ciu temu sprzyja�a ustawa legalizacyjna. Tak wi�c, rozpatruj�c znaczenie wp�ywu legalizacji poronie� sztucznych na przebieg proces�w demograficznych, nale�y operowa� liczb� oko�o 230 tys. Zak�adaj�c nast�pnie, �e w okresie minionych 11 lat liczba ta ulega�a takim samym fluktuacjom jak liczba przerwanych ci�� i poronie� sztucznych zarejestrowanych, mo�na wywnioskowa�, i� w 1960 r. odpowiednia liczba wynosi�a 241 tys.