Ta g��boka tradycja, absorbuj�ca ponad dwu i p� tysi�cletnie do�wiad-
czenie jest pierwszym, ale nie ostatnim przejawem jej uniwersalizmu, dochodz� bowiem
jeszcze trzy kryteria rzeczowe. Pierwszym z nich jest tzw. teoria aspektu, bodaj najwi�kszy
wk�ad staro�ytnych Grek�w do kultury. Ujrza�a ona �wiat�o dzienne w my�li Arystotelesa i
jest nadal doskonalona (Tomasz z Akwinu, J. Maritain, M. A. Kr�piec). Teoria ta odr�nia i
nawzajem ustosunkowuje do siebie, badaj�c wzajemne relacje, nast�puj�ce przejawy naszego
rozumnego �ycia: theoria-scientia; praxis-prudentia, techne-ars oraz religio.
Scharakteryzujmy je pokr�tce.
W zakres theoria wchodz� nauki teoretyczne i praktyczne: 1) nauki (dyscypliny, sztuki)
formalne: logika, matematyka, geometria; retoryka, gramatyka, kt�rych cel to
dyscyplinowanie naszego my�lenia i dzia�ania, 2) nauki szczeg�owe: przyrodnicze,
humanistyczne i spo�eczne, 3) filozofia, 4) teologia. - Nie istniej� nauki bardziej czy mniej
naukowe! Ka�da nauka posiada sw�j specyficzny przedmiot, metod� oraz w�a�ciwy cel.
Nauki szczeg�owe przyrodnicze badaj� przyrod� - nieo�ywion� i o�ywion� - i poszukuj� jej
praw i prawid�owo�ci. Nauki humanistyczne zajmuj� si� cz�owiekiem historycznym oraz jego
czynno�ciami i wytworami, nauki spo�eczne poznaj� warunki �ycia zbiorowego. Filozofia
wyja�nia �wiat poszukuj�c ostatecznych racji jego istnienia, a teologia wyja�nia Objawienie i
organizuje kult religijny. - Cel nauk to bezinteresowne poznanie prawdy o �wiecie - w
okre�lonym aspekcie - po to, aby zrozumie� �wiat i wprz�c pozyskan� wiedz� w dzia�anie:
post�powanie i wytwarzanie. Filozofia jest jedyn� samo�wiadom� siebie nauk�, dlatego do
niej nale�y obowi�zek zbudowania og�lnej teorii poznania naukowego6.
Praxis prudentia dotyczy ludzkiego post�powania i jego celu: dobra. W kulturze klasycznej
wyr�nia si� trzy rodzaje dobra: bonum honestum - dobro w�a�ciwe, bezwzgl�dne (jest nim
cz�owiek-osoba), bonum utile -dobro u�ytkowe i bonum delectabile- dobro przyjemno�ciowe.
Post�powanie obejmuje moralno��, obyczaje i prawo, dotyczy wi�c szeroko rozumianej
pedagogii spo�ecznej, czyli wychowania cz�owieka do wolnego, ale odpowiedzialnego
dzia�ania.
W zakresie theo�a wyr�nia si� dwa cele podmiotowe: m�dro�� teoretyczn�, czyli znajomo��
ostatecznych przyczyn rzeczy oraz m�dro�� praktyczn�, czyli znajomo�� przyczyn
szczeg�owych, dotycz�cych dzia�ania. Domen� m�dro�ci praktycznej jest experientia
do�wiadczenie, ale wsp�granie obu rodzaj�w m�dro�ci jest idea�em kultury klasycznej,
realizowanym na gruncie kszta�cenia i wychowania. Nie znaczy to, �e kultura klasyczna
posiada gotowe recepty na �ycie, wspomniany wzorzec-idea� jest rozumiany analogicznie,
poniewa� �ycia moralnego nie da si� skodyfikowa�: 1) to samo dobro mo�na osi�ga� na
r�ne, moralnie nienaganne sposoby, 2) ka�dy czyn ludzki zachodzi w odmiennych
uwarunkowaniach, np. cz�owiek kradn�cy dla wzbogacenia si�, a matka kradn�ca w skrajnej
�yciowo sytuacji po to, aby wy�ywi� dzieci, 3) zdarza si�, �e musimy wybiera� mniejsze z�o,
4) istniej� sytuacje o tzw. podw�jnym skutku moralnym, np. komu w kra�cowych
okoliczno�ciach da� resztki po�ywienia dzieciom �miertelnie chorym czy te� rokuj�cym
nadziej� na prze�ycie? - Fundamentem kultury klasycznej jest tzw. prawo naturalne: �Czy�
dobro - z�a unikaj", a ca�y dramat �ycia moralnego polega na poznaniu dobra prawdziwego i
jego heroicznej realizacji7.
Techne-arsto sfera sztuki, czyli celowego (na�laduj�cego natur�: tec-ne mimetai ten physin)
wytwarzania, kt�rego racj� bytu jest doskonalenie �wiata (ars supple� defectum naturae).
Sztuka przenika �ycie ludzkie, jest zwi�zana z prawd�, dobrem moralnym oraz wiar� (kultem
religijnym). Nie wyr�nia si� tzw. sztuk pi�knych, bowiem ka�da sztuka - rolnictwo,
medycyna, logika czy poezja - doskonali �wiat, czyli wnosi do �wiata pi�kno. Cz�owiek jest
za sw� sztuk� odpowiedzialny, poniewa� wnosi ona do �wiata realne zmiany. Sztuki dzieli si�
na doskonal�ce my�lenie i dzia�anie, doskonal�ce �ycie materialne oraz aktualizuj�ce ducha
ludzkiego8.
Religio - od �ac. re i ligare: zwi�za� ponownie - dotyczy wiary i Boga. Kultura klasyczna �yje
religi� chrze�cija�sk�, a obecny w niej obraz Boga, Jego zwi�zku ze �wiatem i cz�owiekiem
jest syntez� Biblii i rozumu: filozofii i teologii, dlatego wiara jest racjonalnym
transcendowaniem cz�owieka ku Dobru Najwy�szemu - Bogu - akt wiary jest aktem rozumu
wydanym pod naciskiem woli, zatem cz�owiek wierzy, bo chce wierzy�. Religia jest
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄÂĂ Ci coraz lepsze usĂĹĄĂÂugi. By mĂÂÄšÂc to robiÄÂĂ prosimy, abyĂĹĄĂ wyraziĂĹĄĂ zgodÄÂĂ na dopasowanie treĂĹĄĂÂci marketingowych do Twoich zachowaĂĹĄĂ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄÂĂÂĂĹĄĂÂciowo finansowaÄÂĂ rozwĂÂÄšÂj ĂĹĄĂÂwiadczonych usĂĹĄĂÂug.
PamiÄÂĂÂtaj, ĂĹĄÄšĹe dbamy o TwojÄÂĂ prywatnoĂĹĄĂÂÄÂĂÂ. Nie zwiÄÂĂÂkszamy zakresu naszych uprawnieĂĹĄĂ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂÂÄšÂwnieÝ̊o bezpieczeĂĹĄĂÂstwo Twoich danych. WyraĂĹĄÄšĹonÄÂĂ zgodÄÂĂ moĂĹĄÄšĹesz cofnÄÂĂ ÄÂĂ w kaĂĹĄÄšĹdej chwili.