Przykad: SN w orz. z 17.4.1974 r.; opubl. OSP 1974, poz. 207, uzna
odpowiedzialno Skarbu Pastwa za szkod wyrzdzon noworodkowi, ktremu
zakroplono oczy nadmiernie stonym azotanem srebra. Win ponis jeden z nie
ustalonych czonkw personelu leczniczego szpitala. Por. te orz. SA w Gdasku z
26.6.1992 r.; opubl. OSP 1993, poz. 195 z glos M. Nesterowicza dotyczce
zaniedba przy badaniach krwi na zakaenie wirusem HIV.
=534= b) Okrelona w art. 417 i n. odpowiedzialno jest - podobnie jak w
wietle art. 430 KC - odpowiedzialnoci za cudzy czyn (funkcjonariusza publiczne
go), opart na zasadzie ryzyka. Skarb Pastwa, gminy oraz inne pastwowe i
komunalne osoby prawne nie mog wic uchyli si od odpowiedzialnoci
dowodem, e nie ponosz winy w wyborze.
=535= Jeeli zostanie zindywidualizowany funkcjonariusz, z ktrego winy
zostaa wyrzdzona szkoda, wwczas w myl art. 415 i 441 KC powinien on so-
lidarnie odpowiada wzgldem poszkodowanego. Jednake te oglne zasady prawa
cywilnego zostay zmodyfikowane przez art. 120 KP, ktry wycza bezporednie
dochodzenie szkody od pracownika wyrzdzajcego szkod nieumylnie. Jedynie
wic poza zakresem tego przepisu znajd zastosowanie oglne zasady prawa
cywilnego.
Natomiast jeeli odpowiedzialno wspomnianych osb prawnych opiera si
na koncepcji "winy anonimowej", wwczas, oczywicie, bezporednia odpowie-
dzialno funkcjonariusza wobec poszkodowanego nie wchodzi w rachub.
IV. Modyfikacje oglnych przesanek
=536= Oglne przesanki odpowiedzialnoci za funkcjonariuszy publicznych
okrelone w ustpie poprzednim ulegaj modyfikacji:
1) ze wzgldu na postulat susznoci,
2) w razie wydania orzeczenia lub zarzdzenia.
1. Zasada susznoci
=537= Odpowiedzialno Skarbu Pastwa, gmin i innych pastwowych oraz
komunalnych osb prawnych moe ulec rozszerzeniu w porwnaniu z przesankami
oglnymi, gdy poszkodowany dozna uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia albo
utraci ywiciela. W przypadku takim sd uzyskuje kompetencj ("moe") naoy
obowizek odszkodowania, gdy "z okolicznoci, zwaszcza ze wzgldu na
niezdolno poszkodowanego do pracy albo ze wzgldu na jego cikie pooenie
materialne, wynika, e wymagaj tego zasady wspycia spoecznego" (art. 419
KC). Wystarczy wwczas, e szkod wyrzdzi funkcjonariusz przy wykonywaniu
powierzonych mu czynnoci. Natomiast czyn jego nie musi by ani bezprawny, ani
zawiniony. Wydaje si, e dla realizacji wspomnianego humanitarnego celu mona
ponadto odstpi od wymagania, aby midzy szkod a dziaaniem funkcjonariusza
istnia adekwatny zwizek przyczynowy (wystarczy niekwalifikowane powizanie
kauzalne).
Sd Najwyszy w wytycznych podkrela, e przy stosowaniu art. 419 KC
naley mie take na wzgldzie, "czy nie zawinione dziaanie funkcjonariusza
wyrzdzajcego szkod zostao podjte przede wszystkim dla ochrony i
zabezpieczenia bezporedniego dobra konkretnego obywatela, czy te dziaania te
zostay podjte dla realizacji celw oglnych, w interesie dobra powszechnego. W
wietle tego kryterium uzasadnione byoby np. przyznanie odszkodowania dziecku,
ktre wskutek prawidowo dokonanego szczepienia przeciwko ospie, stao si
kalek, poniewa szkoda powstaa przy realizacji celu oglnego, podjtego dla dobra
powszechnego". Natomiast brak byoby takiego uzasadnienia w razie trwaego
uszkodzenia ciaa, doznanego w wyniku nieudanej operacji kosmetycznej (por. orz.
SN z 5.9.1980 r.; opubl. OSP 1981, poz. 170). Nie naley jednak wskazwki tej
traktowa rygorystycznie.
2. Wydanie orzeczenia lub zarzdzenia
=538= Odpowiedzialno wspomnianych wyej podmiotw ulega
ograniczeniu, gdy czyn funkcjonariusza polega na wydaniu orzeczenia lub
zarzdzenia (art. 418 KC). Chodzi tu, o akty organw pastwowych lub samorzdu
terytorialnego podjte w sprawach indywidualnych. W przypadku takim bezprawno
czynu musi przybra cechy szczeglnie kwalifikowane, polegajce na naruszeniu
prawa ciganego w trybie postpowania karnego lub administracyjnego. Take wina
musi by w szczeglny sposb stwierdzona, a mianowicie wyrokiem karnym lub
orzeczeniem dyscyplinarnym, albo musi by uznana przez organ przeoony nad
sprawc szkody (art. 418 1 KC).
Przykad: W razie zagodzenia w drodze rewizji nadzwyczajnej orzeczenia
Komisji Dyscyplinarnej dla Nauczycieli (por. uchw. SN z 7.1.1992 r.; opubl. OSN
1992, poz. 108).
Natomiast norma powoanego art. 418 1 KC nie znajduje zastosowania, gdy
na przeszkodzie wszczciu lub prowadzeniu postpowania karnego albo
dyscyplinarnego stoi okoliczno wyczajca ciganie (art. 418 2 KC).
Przykad: Abolicja, przedawnienie.
=539= Przesanki odpowiedzialnoci zostay w art. 418 KC tak restryktywnie
okrelone, e przepis ten w znikomej tylko mierze suy ochronie praw obywateli.
Istotn popraw pod tym wzgldem przyniosa dokonana w 1980 r. nowelizacja KPA
przeprowadzona w zwizku z utworzeniem Naczelnego Sdu Administracyjnego.
Nowe postanowienia KPA w szeregu przypadkw wydania wadliwych decyzji
przez funkcjonariuszy publicznych przyznaj obywatelom odszkodowanie w razie
spenienia si agodniejszych przesanek od tych, jakie przewiduje art. 418 KC.
Niestety, z powodu wadliwej redakcji sens tych przepisw nie jest jasny,
wywoujc wiele sporw naukowych i niejednolite orzecznictwo sdowe. W istotnej
mierze do ujednolicenia praktyki sdowej na tym polu przyczynia si uchw. SN (7) z
26.1.1989 r. (OSN 1989, poz. 129).
Opierajc si na niej mona stwierdzi, e nowelizacja KPA wprowadzia