11033 m
11.2. Powszechno�� zjawiska nieuzasadnionej pewno�ci siebie
Jak dobrze rozpoznajemy w�asn� zawodno��/niezawodno�� przy formi^t^ niu ocen? Czy twierdz�c, �e jeste�my czego� pewni na 100%, rzeczy^^ nigdy (lub prawie nigdy) si� nie mylimy? Albo kiedy twierdzimy, �ejes^811" czego� pewni na 90%, to mylimy si� tylko w 10% przypadk�w?
Istnieje du�a liczba bada�, w kt�rych por�wnywano trafno�� odp^^' dzi udzielanych przez ludzi z ocenami pewno�ci, z jakimi odpowiedzi 1 by�y udzielane. Por�wnania mia�y pokaza�, kt�ry z nast�puj�cych itrzec
� � k 1-^3 i ^n^i-^/^i^.z.i-yc ruc-MriM ^k^cmrti^iM i ruutJMUWANIA DECYZJI
� �: �: i --. �- �-. ^(tm):^^A �� ..' ,..��'. , , ^,^
przypadk�w zachodzi, gdy ludzie twierdz�, �e s� czego� pewni na 100%, 90%, 75%, 50%:
(a) proporcja trafnych odpowiedzi jest w przybli�eniu r�wna deklarowanej pewno�ci (trafna ocena w�asnej wiedzy);
(b) proporcja trafnych odpowiedzi jest wi�ksza ni� deklarowana pewno�� (niedocenianie w�asnej wiedzy);
(c) proporcja trafnych odpowiedzi jest mniejsza ni� deklarowana pewno�� (nadmierna pewno�� siebie).
W badaniach na ten temat pos�ugiwano si� pytaniami dotycz�cymi wiedzy og�lnej, takimi jak: "Co to jest absynt?", "Ile liczy ludno�� Brazylii?", "Co ma wi�kszy nak�ad: �Playboy� czy �Time�?" itd. Wykorzystywano przy tym r�ne techniki badawcze.
Jedn� z nich jest technika "jednej alternatywy" - prosi si� w niej osoby badane o ocen� prawdopodobie�stwa (na skali od O do l), �e prawdziwe jest dane stwierdzenie, na przyk�ad "Absynt jest drogocennym kamieniem". .
Wed�ug innej techniki - dwu alternatyw - formu�uje si� dwie odpowiedzi, na przyk�ad absynt jest:
(a) drogocennym kamieniem;
(b) napojem alkoholowym.
Osoba badana ma najpierw wskaza�, kt�ra z dw�ch odpowiedzi jest, jej zdaniem, bardziej prawdopodobna, a nast�pnie okre�li� (na skali od 50 do 100%) pewno�� swojej odpowiedzi. Rzecz jasna, mo�na te� stosowa� technik� trzech i wi�cej mo�liwo�ci do wyboru.
Podsumowuj�c wyniki wielu bada�, Lichtenstein, Fischhoff i Phillips (1977) ustalili, �e prawie we wszystkich badaniach tego rodzaju proporcja trafnych ocen by�a zwykle zdecydowanie ni�sza od formu�owanych ocen pewno�ci. Innymi s�owy, ludzie z regu�y byli nadmiernie pewni siebie w formu�owaniu ocen. Lichtenstein i Fischhoff (1977) stwierdzili przy tym, �e owa nadmierna pewno�� siebie nie jest zwi�zana ani z inteligencj�, ani z byciem b�d� nie-byciem ekspertem w danej dziedzinie. Mo�na powiedzie� - nadmiern� pewno�� siebie ujawniaj� wszyscy. Kiedy twierdzimy, �e jeste�my czego� pewni na 90%, to mylimy si� nie w 10%, ale w 40-50% przypadk�w itd. A co w wypadku s�d�w wyg�aszanych jako ca�kowicie (100%) pewne? Lichtenstein i Fischhoff (1977) stwierdzili, �e spo�r�d twierdze� deklarowanych jako pewne, przeci�tnie 20-30% okazywa�o si� fa�szywymi. Podobny odsetek twierdze� ocenianych jako z pewno�ci� fa�szywe okazywa� si� w rzeczywisto�ci twierdzeniami prawdziwymi.
Ustalenia te brzmi� szczeg�lnie niepokoj�co, gdy pomy�le� o werdyktach wydawanych w s�dach. Gdyby tego rz�du proporcja werdykt�w mia�a by� nietrafna w sprawach, w kt�rych zosta�a orzeczona wina oskar�onego, to by�oby si� czego obawia� (zw�aszcza gdy wyroki obejmuj� tak�e kar� �mierci). Nie ma
B��DY W OCENIE W�ASNEJ WIEDZY
naturalnie �adnych dowod�w na to, �e proporcja nietrafnych orzecze� w s�dzie mia�aby by� a� tak znaczna, ale sama sk�onno�� do nadmiernej pewno�ci siebie powinna by� w tym kontek�cie wci�� brana pod uwag�.
Gilbert, McPeek i Mosteller (1977) przejrzeli publikacje medyczne z okresu 1964 do 1973, kt�re zawiera�y doniesienia badawcze na temat skuteczno�ci innowacji w zakresie zabieg�w chirurgicznych i anestezjologicznych. Przeanalizowali badania, w kt�rych por�wnywano korzy�ci p�yn�ce z owych innowacji w zestawieniu z metodami tradycyjnymi. Innymi s�owy, analizowali wyniki eksperyment�w medycznych, w kt�rych sprawdzano (zgodnie z regu�ami metody eksperymentalnej), czy grupy pacjent�w poddane nowym sposobom leczenia uzyskuj� wi�ksz� popraw� ni� grupy poddane dotychczasowym metodom leczenia. Poprawa mog�a dotyczy� albo skutk�w leczenia g��wnej choroby pacjenta, albo zmniejszenia skutk�w ubocznych leczenia. Z por�wnania powsta� nast�puj�cy obraz: innowacje w zakresie zabieg�w chirurgicznych i anestezjologicznych okaza�y si� udane w oko�o po�owie zbadanych przypadk�w. Udane w takim sensie, �e innowacja dawa�a lepsze wyniki ni� metoda tradycyjna. Oznacza to, �e w pozosta�ych przypadkach po�ytki z zastosowania innowacji nie potwierdzi�y si�. Jest to wynik niepokoj�cy, dlatego �e, jak s�usznie zauwa�aj� Gilbert, McPeek i Mosteller (1977);
innowatorzy, kt�rzy decydowali si� na przeprowadzenie eksperymentu medycznego, byli prawie w 100% przekonani, �e eksperyment udowodni przewag� nowego sposobu leczenia nad sposobem dotychczasowym. Blisko po�owa bada� nie potwierdzi�a jednak tego mocnego przekonania lekarzy.
11.3. Gdy ro�nie pewno�� bez poprawy trafno�ci stawianych diagnoz
Oskamp (1962) przedstawia� r�nym grupom psycholog�w klinicznych (do�wiadczonym psychologom klinicznym i bardziej oraz mniej zaawansowanym studentom psychologii) pewien przypadek doros�ej osoby z zaburzeniami. Przypadek ten by� opisywany partiami. Najpierw opisywano zaj�cie i bie��ce zachowanie pacjenta (cz�� pierwsza). Nast�pnie w drugiej cz�� opisywano wczesne dzieci�stwo pacjenta. Trzecia cz�� obejmowa�a okres szkolny i wreszcie czwarta cz�� - s�u�b� wojskow� i dalsze jego losy. Za stosowano szczeg�ln� procedur�. Najpierw przedstawiano klinicystom cz�( pierwsz� i proszono o opart� na tym szczup�ym materiale diagnoz� doty cz�c� osobowo�ci pacjenta. Proszono tak�e o ocen� pewno�ci postawione diagnozy. Nast�pnie podawano dalsz� informacj�, czyli drug� cz�� opisu i znowu proszono o diagnoz� dotycz�c� osobowo�ci pacjenta i o ocen� pew
^.-,<"->i
;as;.?^BiBSBsa^B?:ss^sas^iHS?;^a??ia^;:a;s:ga^g^;BB ��� � � �.�..���.���.^�����'"��"w-
no�ci postawionej diagnozy. Z kolei podawano trzeci� cz�� informacji i wreszcie czwart�, za ka�dym razem prosz�c o ponown� diagnoz� i o ocen� pewno�ci postawionej diagnozy.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.