Ocen powy�sze maj� charakter wzgl�dny i za-_ le�ne s� od tzw. poziomu por�wnawcze ostarcza stan ar u do~
"��e� � opm , sfo�unkl "�~ �adowalaj�ce dr�, k~'~R ~~.~p�rtner�w. ' J�li n� i efekt o ze CL, stosunki s� oceni~`ii~ jako zadowalaj�ce i stal� si� atrakcyjne, ~esh efekty mterakc~t znajduj� si� poni�ej .,...~ .. . . ..... ..
~CL,"oc, a suw"wypada jako~~~~aadca , one dla ednostki ma�o wslaj�ca'..:~ j atrakcyjne, czuje si� ona w nich �le, nieszcz�liwie. CL jest uzale�niona od do�w_iad_cze� 'ednostki w stosunkach"s~o��czn~ch,wnod zasobu me zy spo eczne~, przy czym� :ch� ' ~ j, ty dp.�~viadc,~�,~kt~~re,.~pstar~~a"~" ec~no�tce �i~nych imgu~s~w_ .
.,"~1~,.1",.,~ .. _
~1Q ocen konkretnych stosunkow. CL mo�e by� w mniejszym lub wi�kszy-m aopniu zmienne z e ue ~d ~�ytuacji, warunk�w, nastroj�w itp. Przewa�nie jednak CL R-ykazuje pewn� stabilno��. Osobnik, kt�rego dotychczasowe do�wiadczenia spo�eczne w stosunkach z innymi by�y pozytywne i zadowalaj�ce, b�dzie posiada� ~syisze CL ni� osobnik, kt�ry do�wiadczy� w relacjach z innymi ma�o saz~-sfakcji.
CL wykazuje zbie�no�ci, je�li chodzi o funkcj� psychologiczn�a z poziomem aspiracji, z t� r�nic�, �e ten ostatni dotyczy antycypowany ch osi�rmi�� ~i- toku wykonywanych zada�.
Dotychczasowe do�wiadczenia w stosunkach spo�ecznych wp�yaj� w r�nym stopniu na CL. Niekt�re z nich s� formatywne, na skutek warunk�w, w kt�rych
'z Chodzi tu o takie czynniki, jak bogactwo, stan zdrowia, pozycja spoteczna itp.
220
jednostka ocenia swoj� sytuacj�, inne nie zale�� od tych warunk�w, lecz wp�ywaj na CL z uwagi na to, �e postrzegane s� przez osobnika jako przekszta�caj�cy siE uk�ad nagr�d i kar od niego samego uzale�niony.
Je�li chodzi o zale�no�ci CL od waran to sporo ilustracji dostarczaj� tn obserwacje zachowanie os�b o podobnych statusach, osi�gni�ciach itp., lecz znajduj�cych si� w r�nych uk�adach odniesienia. Hyman (1942) wykaza�, �e ocena pozycji zmienia si� wraz ze zmian� grupy odniesienia, Stouffer i wsp�pracownicy stwierdzili w badaniach nad samopoczuciem �o�nierzy w czasie II wojny �wiatowej, �e zale�y ono od uk�adu odniesienia. Np. oddzia�y niekombatanckie zamorskie wykazywa�y lepsze samopoczucie i zadowolenie w zwi�zku z pobytem w wojsku ni� oddzia�y w kraju, gdy� uk�adem odniesienia dla pierwszych by�o twarde �ycie wojenne oddzia��w frontowych, podczas gdy dla drugich uk�adem odniesienia by�o w miar� dostatnie �ycie ludno�ci cywilnej.
CL 'est zale�ne r� ' d idualne' oc ni ot c ce' w�asnych mo'zli~wo�ci,,~"~ tno�ci s rostania wymaganiom zewn~trzn~, ~L w~du�ym =",:r ~,k.~~~ ~.~. -~. ~.. w
stopniu jest wska�nikiem tego, co je nostka~'~�u~e, na co zas�uguje. Dotychczasowe do�wiadczenia licz� si� w mniejszym stopniu, i to o tyle, o ile jed�ostka czuje si� za nie odpowiedzialna. Losowe przypadki implikuj�ce nag�e korzy�ci lub straty nie zmieniaj� z regu�y nagle silnie CL. R�wnie� wyniki rzadko osi�gane lub wyniki innych os�b, szczeg�lnie wybitniejsze, znane po�rednio, nie determinuj� silniej CL. Te ostatnie subiektywnie s� oceniane jako ma�o prawdopodobne do osi�gni�cia. Wyniki o wi�kszym stopniu prawdopodobie�stwa osi�gni�cia, szczeg�lnie gdy s� atrakcyjne, s� postrzegane jako zale�ne od jednostki i jako takie mog� podnie�� CL. Stouffer i wsp�pracownicy stwierdzili, �e osobnicy, kt�rzy w wyniku egzaminu dostali si� do s�u�by policyjnej, byli bardziej zadowoleni ni� osobnicy w��czeni na podstawie egzaminu do s�u�by powietrznej, poniewa� procent przyj�tych by� w pierwszym wypadku o wiele ni�szy ni� w drugim. Wyniki innych wp�ywaj� na poziom naszego CL pod warunkiem, �e s� to osoby o podobnej pozycji, umiej�tno�ciach itp.. Twierdzenie to zgodne jest z wynikami bada� Hymana (1942); Sterna i Kellera (1953) i innych.
CL zale�y r�wnie� ' pozycji i si�y spo�eczne' ower) jednostkil3. Osoby o wi�kszej sile kszta�tuj� CL po ywem o rzymywanych nagr owarzysz�cych dzia�aniom, a w ma�ym stopniu pod wp�ywem niepowodze� i kar w ich toku. St�d CL jest u nich z regu�y wysoki. Przeciwnie jednostki o niskiej pozycji i sile; u nich wp�yw nagrodzonych wysokich wynik�w na CL jest ma�y, za to o wiele wi�kszy jest wp�yw kar; CL jest tu niski. Nie ulega w�tpliwo�ci, �e takie czynniki, jak wychowanie, kultura, mog� modyfikowa� percepcj� jednostki; w zwi�zku z czym wspomniane wy�ej zale�no�ci mi�dzy pozycj� a CL mog� w pewnych wypadkach ulega� zniekszta�ceniu.
Jednostki o wi�kszej mocy spo�ecznej, i �yciowej, nastawione optymistycznie, przejawiaj� wi�ksz� sk�onno�� do wyolbrzymiania nagr�d przesz�ych i antycypowa
1' 1. W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 21.
221
pych i zmniejszania kar; wyst�puje tu zjawisko okre�lane mianem idealizacji. Osobnicy o ma�ej mocy i pesymistycznej postawie, nastawieni na straty b�d� dewaluowali nagrody otrzymane b�d� antycypowane, a wyolbrzymiali kary (np. w stosunkach ma��e�skich).
Thibaut-Kelley sugeruj�, �e istnieje tendencja do generalizacji CL w tym sensie, �e osobnicy, kt�rzy w dotychczasowych stosunkach mieli wysoki CL, sk�onni s� do oczekiwania, �e i w przysz�o�ci pozosta�e ich relacje b�d� zadowalaj�ce, osobnicy o ni�szym CL b�d� mieli oczekiwania odpowiednie do dotychczasowego CL.
Wy�ania si� hipoteza, �e okre�lony poziom CL w stosunkach spo�ecznych jest �ci�le, zwi�zany z funkcjonowaniem samooceny i szacunku dla siebie. Po�rednio zbie�na jest z ni� hipoteza Benoit-Smullyansa (1944) dotycz�ca wyr�wnania status�w (zgodnie z kt�r� jednostka, kt�ra ma np. wysoki status ekonomiczny, b�dzie d��y�a do uzyskania r�wnie� wysokiego statusu politycznego, presti�owego itp.) oraz weryfikuj�ce hipotez� Benoita-Smullyansa badania Fenchela i wsp�pracownik�w (1951).
Drugie kryterium oceny stosunk�w nosi miano_ or�wnawczego dla alternatyw - CLalt (comparison level for alternatives). Kryterium to zm��ane 3es ~' �s�uguj� si� partnerzy w toku decydowania si� co do podtrzymania lub przerwania stosunk�w.
- pisz� autorzy - .,~o�e~b � nieformalnie okre�lona jako na~ _,4, , poziom wynik�w, kt�re jednostka zaakceptuje w ie e znanych jeb alternatywnych
osobnik porzuci stosunek. Wysoko�� CLalt zale�y g�~wnie od jako�ci najlepszych dost�pnych jednostce alternatyw, to jest od poziomu nagrody-kary do�wiadczonego lub suponowanego w najbardziej zadowalaj�cych ze znanych stosunk�w". Stosunki, na tle kt�rych dokonuje si� oceny konkretnej relacji, mog� dotyczy� innych partner�w, grup, a nawet miar� por�wnawcz� mo�e by� samotne sp�dzanie czasu.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.