Problemowi temu po�wi�ci�am osobni monografi� pt. Integracja percepcyjne-motoryczna a specjaln.e trudno�ci w czytaniu u dzieci. Gda�sk 1987 Wyd. UG.
I'72 - 173
etap, w kt�rym uruchomione zostaj� narz�dy mowy. Dochodzi do prze�o�enia informacji, drog� precyzyjnych ruch�w artykulacyjnych, na s�owa. W��cza si� tu ponownie analizator kinestetyczno-ruchowy (ruchy narz�d�w mowy i ich kinestetyczna kontrola) oraz analizator s�uchowy (s�uchowa kontrola odczytywanego tekstu).
Tak przedstawia si� zasadnicza struktura czynno�ci czytania. Mo�e ona by� nieco inna, gdy dziecko czyta - rozpoznaje znajome mu napisy lub szyldy, ujmuj�c je ca�o�ciowo wzrokiem. Pierwsze dwa etapy czytania s� w�wczas skr�cone i zredukowane do przypominania utrwalonych w pami�ci wzorc�w odczytywanych s��w. Dominuje w�wczas aktywno�� analizatora wzrokowego i p�l trzeciorz�dowych analizator�w. Nieco inna jest te� struktura czynno�ci czytania w pocz�tkowej fazie nauki (tzw. dekodowania), gdy stosuje si� metod� analityczna-syntetyczn�. W trzecim etapie czytania nie zawsze dochodzi do zsyntetyzowania s�owa i jego zrozumienia. Nast�puje ta dopiero w etapie czwartym, gdy dziecko wymawiaj�c poszczeg�lne g�oski odpowiadaj�ce kolejno wyodr�bnionym literom, kontroluje s�uchem ich brzmienie, zapami�tuje w kolejno�ci i dopiero w�wczas syntetyzuje s�owa i kojarzy ich znaczenie. Odmienny pr�ebieg czytania we wczesnym okresienabywania tej umiej�tno�ci (dekodowania) i p�niejszym, gdy mamy do czynienia z dojrza�ym czytelnikiem, odzwierciedla si� w udziale innych struktur m�zgowych w obu tych formach czytania. Zgodnie z koncepcj� D. Bakkera w pierwszym okresie nauki dziecko "czyta" p�kul� praw�, po czym proces czytania przenosi si� do p�kuli lewej.
Jak wida�, czynno�� czytania realizuj� wszystkie trzy wsp�dzia�aj�ce ze sob� analizatory: wzrokowy, s�uchowy i kinestetyczno-ruchowy, z kt�rych ka�dy spe�nia okre�lan� rol� w procesie czytania. Wyra�nie uwidacznia si� to na najwy�szym szczeblu struktury tej czynno�ci, tj. w korze m�zgowej.
Zasadnicz� rol� w czynno�ci czytania odgrywaj� pola drugorz�dowe, gdzie dokonuje si� analiza i synteza impuls�w nerwowych, scalanie ich w jednolite struktury czynno�ciowe, co le�y u podstaw prawid�owego tvCorzenia spostrze�e� s�uchowych, wzrokowych, kinestetycznych, trafnego ich r�nicowania i rozpoznawania.
Pala trzeciorz�dowe le��ce na styku analizator�w oraz liczne drogi nerwowe wi���ce poszczeg�lne o�rodki karowe ze sob�, a wreszcie dzia�alno�� p�at�w czo�owych integruj�cych czynno�ci wszystkich oko
fi
lic m�zgu, to pod�o�e koordynacji wzrokowa-ruchowo-s�uchowej, ' a wi�c scalenie informacji pochodz�cych od kilku anali�ator�w. In tegracja percepcyjno-motoryczna' b�d�ca wyrazem wsp�dzia�ania analizator�w uczestnicz�cych w procesie czytania i pisania jest wa runkiem opanowania umiej�tno�ci czytania. Nic dziwnego, �e w tej
~_=okolicy styku analizator�w lokalizowano kiedy� "o�rodek czytania". Czytanie, kt�re nale�y do wy�szych czynno�ci psychicznych, jest �:hak wida� - wynikiem pracy ca�ego uk�adu czynno�ciowego, wsp� t~zia�ania r�nych okolic m�zgu na r�nym poziomie. Zale�nie od specyfiki j�zyka organizacja psychofizyczna czynno�ci czytania b�dzie
~_ inna, inny udzia� i uk�ad wsp�dzia�aj�cych struktur nerwowych, mima i.� efekt - przekazanie informacji - jest ten sam.
Zaburzenia czytania i metody badania
Z�o�ono�� procesu czytania powoduje konieczno�� �cis�ej wsp�pracy .~ wszystkich trzech analizator�w (integracji percepcyjno-motorycznej). Wystarczy, �e kt�ry� z analizator�w funkcjonuje nieprawid�owo lub wadliwe jest ich wsp�dzia�anie, aby proces czytania uleg� dezorgani zacji. Z�o�ony uk�ad czynno�ciowy, jakim jest czytanie, mo�e ulega� zaburzeniu wskutek uszkodzenia kt�regokolwiek ogniwa tego dyna
`~ micznego systemu. Zale�nie od tego, w kt�rym miejscu nast�pi prze xwanie drogi, jak� przep�ywa informacja, obserwujemy inny rodzaj = zaburzenia czynno�ci i inne deformacje czytania. Uszkodzenie ogniwa
'~ mo�e spowodowa� dezorganizacj� wszystkich uk�ad�w czynno�ciowydr, w kt�rych to ogniwo jest w��czone. Na przyk�ad upo�ledzenie percepcji s�uchowej powoduje zar�wno zaburzenia mowy, jak pisania i c�ytania, poniewa� uczestniczy ona we wszystkich tych czynno�ciach.
Znaj�c rol� czynno�ci percepcyjno-motorycznych oraz typowe symptomy ich zaburze�, przejawiaj�ce si� podczas czytania, mo�emy na podstawie obserwacji trudno�ci w czytaniu, analizy pope�nianych przez dziecko b��d�w przewidywa�, czym s� one spowodowane, kt�ry z analizator�w funkcjonuje nieprawid�owo. Mylenie np. liter o podobnym kszta�cie, zapominanie kszta�tu liter, trudno�ci w zapami�ta
1 Termin "integracja percepcyjno-motoryczna" przyj�am dla okre�lania wsp�dzia�ania funkcji percepcyjnych i motorycznych. Problemowi temu po�wi�ci�am osobn� monografi� pt. Integracja percepcyjno-motoryczna a specjaln.e trudno�ci w c�ytaniu u dzieci. Gda�sk 1987 Wyd. UG.
172 _ 173