Absolutyzm wyrasta, spo�ecze�stwo pozbawia
si� coraz bardziej elementarnych jego spraw, w ko�cu
eliminuje si� je ca�kiem z dziedziny spraw
publicznych. Spo�ecze�stwo przestaje by� wi�zi�
pa�stwa; na jego miejsce wkracza biurokracja. Ten
proces dziejowy doprowadza do powstania pa�stwa
policyjnego.
Spo�ecze�stwo podejmuje walk� pod has�em
konstytucjonalizmu. Pozornie pr�d ten odnosi
zwyci�stwo wsz�dzie. Doktrynerom zdawa�o si�, �e
skoro tylko gdzie� spisano konstytucj�, tym samym
wyprowadza si� spo�ecze�stwo na pierwszy plan, a
pa�stwo b�dzie odt�d oparte na spo�ecze�stwie. W
ko�cu figurowa�y w spisie pa�stw konstytucyjnych nie
tylko Anglia i Austria, ale r�wnie� Rosja i Turcja, niby
tedy zasadniczo takie same. W rzeczywisto�ci
zachodzi�y r�nice zasadnicze pomi�dzy Angli� a
Austri�, nie m�wi�c ju� o Rosji i Turcji.
Z pocz�tkiem XIX wieku pojawi� si� w podr�cznikach
podzia� pa�stw na monarchie i republiki � z biegiem
czasu okaza�o si� to czym� mechanistycznym.
Upatrywanie r�nicy zasadniczej mi�dzy monarchi� a
rzeczpospolit� wysz�o na dzieci�stwo. Doczekali�my
si�, �e Niemcy i Rosja przesz�y do dzia�u republik, na
kszta�t tedy �post�powej� Francji, Anglia za� pozosta�a
�zacofana�, bo monarchia.
Przypuszczano d�ugo, �e parlamentaryzm zdecyduje
raz na zawsze o zdrowym stosunku spo�ecze�stwa a
pa�stwa, tj., �e pa�stwo b�dzie oparte o spo�ecze�stwo.
Parlamentaryzm wymaga atoli dw�ch warunk�w:
zamo�no�ci powszechnej i decentralizacji. W
spo�ecze�stwie ubogim system reprezentacyjny zawsze
b�dzie szwankowa�, albowiem demokracja wymaga
zamo�no�ci, bo musi by� opara na jak najwi�kszej
ilo�ci os�b niezale�nych. Parlamentaryzm za� przy
centralizacji, to ju� wyra�nie imcompatibilia.
Nadto pope�niono b��d, �e w imi� �suwerenno�ci
ludu� przyznano parlamentowi w�adz� absolutn�.
Zwyci�ski konstytucjonalizm nie usun�� tedy
absolutyzmu, lecz tylko zmieni� jego podmiot. Z
powodu ruchu rewolucyjnego rozszerzano te� prawo
g�osowania zbytnio i zawczasu. Te dwie przyczyny
sprowadzi�y tzw., kryzys parlamentaryzmu. Zn�w
jeden bo�ek zrzucony. Parlamentaryzm jednak ani
zasadniczo nie jest b��dny, ani si� bynajmniej nie
prze�y�, lecz trzeba oddzieli� w nim sprawy spo�eczne
od politycznych, zdj�� mu w�adz� absolutn�. Trzeba
urz�dzi� pa�stwowo�� opart� na samorz�dach, a w
takim razie parlament wejdzie na miejsce sobie
w�a�ciwe.
Lecz trzeba wiedzie�, co to jest samorz�d? Jest to
ustr�j, do kt�rego rz�dowi centralnemu nie wolno
wkracza� ani nawet w najmniejszym stopniu. O tym
tutaj rozpisywa� si� nie b�d�.
Ostatecznie zwyci�y� wsz�dzie nie parlamentaryzm,
lecz biurokracja albowiem konstytucjonali�ci wszyscy
i wszyscy parlamentarzy�ci pozostawili przy rz�dach
biurokracj�. Historyk ma prawo wyrazi� si� o tym:
Nieprawdopodobne, ale prawdziwe.
Zdaje mi si�, �e istniej� tylko dwa rodzaje pa�stw,
je�eli b�dziemy je rozr�nia� wed�ug istoty rzeczy, a
nie wed�ug pozor�w: pa�stwo biurokratyczne i
obywatelskie. Zupe�nie za� jest oboj�tnym, czy
monarchia, czy republika to nie ma nic do rzeczy.
Mo�e by� republika tyra�ska, policyjna,
biurokratyczna, depcz�ca spo�ecze�stwo nawet
antyspo�eczna � a mo�e by� monarchia oparta o
spo�ecze�stwo; przy ustroju autonomicznym, a zatem
decentralizacyjnym i oddaj�cym prawo publiczne pod
kierunek spo�ecze�stwa.
Od tego odbiegaj� jednak coraz bli�ej my�li
wsp�czesnych. W naszych czasach zjawi�o si� has�o
pa�stwa totalnego, wszechw�adnego, zaciek�ego
t�piciela spo�ecze�stwa.
Obfituj� dzieje Europy w przyk�ady najz�o�liwszego
niszczenia spo�ecze�stwa; lecz prym dzier�� india�skie
pa�stwa dawnej Ameryki, a zw�aszcza Peru, gdzie
spo�ecze�stwem rz�d pa�stwowy kierowa�, jak
hodowca stadem. Spostrzegli si� na tym Jezuici, �e to
rodzima metoda Indian, i gdy okoliczno�ci zezwoli�y
im na urz�dzenie pa�stwa india�skiego w cz�ci
Paragwaju (reduciones) zrobili to �ci�le wed�ug dawnej
india�skiej metody, wed�ug metody rodzimej tych
lud�w. Trzeba spojrze� z tej strony na �eksperyment�
guara�ski; to nie by� eksperyment aprioryczny,
mie�ci�o si� w nim niema�o historyzmu. Jak�e� to
znamienne, �e ca�e to kwitn�ce osadnictwo przepad�o,
gdy Jezuit�w usuni�to, gdy zmieniono metod�.
Indianie sami spo�ecze�stwa wytworzy� nie zdo�ali, co
wi�cej, pragn�li nad sob� w�adzy absolutnej, kt�ra by
ca�kiem ignorowa�a wszelki pop�d ku utworzeniu
spo�ecze�stwa, bo oni w sobie tego pop�du nie mieli.
Reduciones by�y mechanizmem, kt�ry Jezuici
starannie izolowali od zetkni�cia z organizmem
hiszpa�skim; gdy si� sko�czy�o odosobnienie,
sko�czy�o si� wszystko.
Osady guara�skie pokryte s� lasem; stanowi�
przedmiot wypraw wykopaliskowych. Historia ich
stanowi zastanawiaj�c� �odkrywk� cywilizacji
india�skiej, przynajmniej jednej z cywilizacji Indian.
Przyczyni� si� do wyja�nienia, czemu czerwonosk�rzy
skazani byli na zag�ad� w zetkni�ciu z bia�ymi, gdy
tymczasem utrzyma�a si� rasa murzy�ska.
Badaj�c stosunek spo�ecze�stwa a pa�stwa, trzeba
ci�gle mie� na pami�ci, o jak� chodzi cywilizacj�.
Systematyczno�� i �cis�o�� w tych rozstrz�saniach jest
obecnie donios�� i piln� spraw� spo�eczn�, gdy�
stosunek spo�ecze�stwa a pa�stwa sta� si� jakby
dro�d�ami z fermentacji naszego �ycia publicznego.
Nie ma w ca�ej Europie ani jednego my�l�cego
cz�owieka, kt�ry by si� nie interesowa� t� kwesti�. Nie
my dopiero wymy�lili�my ten problem. Istnieje on od
zarania dziej�w, a przedstawia si� nader wielostronnie,
skoro tylko gdziekolwiek spo�eczno�� pocznie si�
przemienia� w spo�ecze�stwo zr�niczkowane. Nigdy
w ca�ej historii powszechnej nie by�o takiego
zr�nicowania i tak wielostronnego, jak za naszych
czas�w w krajach cywilizacji �aci�skiej; tote� i
problem �w nigdy nie posiada� r�wnej donios�o�ci.
Sam dalszy byt cywilizacji naszej zawis� od trafnego
rozwi�zania problemu; a trafnym mo�e by� takie tylko,
kt�re b�dzie zgodne z cywilizacj� �aci�sk�.
Byt pa�stwa wymaga nieustannych zabieg�w, a te
mog� by� skutecznymi, wie�czonymi trwa�ym
powodzeniem natenczas tylko, gdy wynikaj� z jednej i
tej samej cywilizacji. Trzeba by� ci�gle czynnym, by
nie popa�� w zast�j; mi�dzy czynami za� musi
zachodzi� wsp�mierno��, bo inaczej jeden czyn
b�dzie przeszkadza� drugiemu i powstanie chaos. Nie
wystarcza sama pochopno�� do czyn�w, kt�re mog�
by� wybuchowe, nieobliczalne i szkodliwe. Gdyby
sama �aktywno�� tj., pochopno��, mia�a stanowi�
warto�� �yciow�, w takim razie najwy�ej wypad�oby
stawia� ob��ka�c�w przy pewnych chorobach
umys�owych, przy kt�rych czyn �leci� za czynem.
Nam chodzi o czyny rozumne, moralne. Z takich
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.