Dotyczy to zarówno aspektu kontroli i oceny, prowadzonych w różnym zakresie, różnymi metodami, jak i podejmowania interwencji w
przypadkach stwierdzenia nieprawidłowości. Niektóre biblioteki w swojej działalności nadzorczej koncentrują się bezpośrednio na jednostkach niższych stopni, inne rozciągają ją także na organizatorów, próbując monitorować sposób realizacji zadań powierzonych w tym obszarze samorządom.
Poza szkoleniami, doradztwem i nadzorem merytorycznym biblioteki wojewódzkie prowadzą również
inne działania skierowane na wspieranie bibliotek niższych stopni. Szczególnie ważne są działania interwencyjne podejmowane wobec organizatorów oraz działania budujące pozytywny wizerunek bibliotek w ich lokalnych środowiskach. Działania interwencyjne prowadzone są w przypadkach zamiaru likwidacji placówki, ograniczenia budżetu lub wymiaru zatrudnienia bibliotekarza, ale także w sytuacjach zwykłych konfliktów między bibliotekarzem a samorządem.
1.3. Biblioteki powiatowe
Zadania bibliotek powiatowych są zbliżone do zadań bibliotek wojewódzkich, przy czym ich działalność instrukcyjno-metodyczna i nadzorcza skierowana jest do bibliotek gminnych. Biblioteki powiatowe powołane zostały przy okazji reformy administracyjnej w 1999 roku. W sytuacji zmniejszenia liczby województw (a więc i bibliotek wojewódzkich), uzasadnione stało się wprowadzenie do sieci
bibliotecznej pośredniego poziomu między gminą a województwem, tak aby możliwe było zapewnienie bezpośredniego wsparcia i nadzoru nad bibliotekami gminnymi. Ustawodawca nie wprowadził
obowiązującego terminu powołania bibliotek powiatowych, czego skutki widoczne są do dziś – nadal nie funkcjonuje pełna sieć bibliotek powiatowych. Na koniec 2006 roku ponad 20% powiatów nie realizowało zadań w tym zakresie.
W ocenie bibliotek wojewódzkich duża część bibliotek powiatowych jest słabo przygotowana do
pełnienia swojej roli pod względem organizacyjnym, kadrowym, a nawet merytorycznym. Wynika to w równej mierze z faktu, iż trudno jest bibliotekom powiatowym dorównać w stosunkowo krótkim czasie do poziomu bibliotek wojewódzkich czy nawet niektórych gminnych, które budowały swój potencjał
organizacyjny przez kilkadziesiąt lat i więcej, jak i z braku zrozumienia dla takiej funkcji, a co za tym idzie niewystarczającego finansowania ze strony organizatorów.
1.4. Biblioteki gminne
Wśród 8489 bibliotek i filii, jakie funkcjonowały na koniec 2007 roku, zdecydowana większość to biblioteki gminne i ich placówki. Sieć bibliotek gminnych w każdym województwie jest bardzo
zróżnicowana – wszędzie można spotkać zarówno świetne, jak i bardzo słabe placówki. Ich baza
7
Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego • Ocena potencjału instytucjonalnego bibliotek wojewódzkich lokalowa, kadry, zbiory i prowadzona działalność zależą przede wszystkim od zrozumienia przez
samorząd roli biblioteki oraz pozycji, jaką zdoła sobie wypracować w lokalnym środowisku bibliotekarz.
Wśród najczęściej wymienianych słabych stron bibliotek gminnych znalazły się: trudne warunki lokalowe, niewystarczający stopień komputeryzacji i informatyzacji oraz stosunkowo duży odsetek placówek jednoosobowych. Mimo, iż sytuacja gminnych bibliotek daleka jest od ideału, to jednak od kilku lat systematycznie się poprawia. Dużą rolę odegrały tu dwie edycje rządowego programu „-
Ikonk@”, którego celem było uruchamianie punktów powszechnego dostępu do Internetu; obecnie zaś istotnego wsparcia udziela Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznając co roku dotacje na zakup nowości wydawniczych.
Nierozwiązanym problemem jest utrzymująca się praktyka prowadzenia bibliotek gminnych w ramach innych jednostek samorządowych, najczęściej domów kultury. Jest to niezgodne z obowiązującym od 2001 roku prawem, które nakazuje, aby biblioteka była zorganizowana w formie instytucji kultury, posiadała samodzielność organizacyjną, prawną i finansową. Na koniec 2007 roku ponad 22% placówek połączonych było z innymi jednostkami. Rozwiązanie takie ogranicza na ogół możliwości rozwoju
biblioteki.
1.5. Nowoczesne technologie informacyjne w bibliotekach
Mimo, iż proces wprowadzania nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych do
bibliotek w ostatnich kilku latach szybko postępuje, nadal widoczne są skutki wieloletnich zapóźnień.
Na koniec 2007 roku w komputery było wyposażonych ok. 60% bibliotek publicznych i ich filii. Ogółem użytkowano 24636 komputerów; z czego 87% było podłączonych do Internetu. Słabością tego
pozytywnego procesu jest brak koordynacji działań podejmowanych przez poszczególne biblioteki –
każda placówka podejmuje samodzielne decyzje w sprawie zakupu sprzętu i oprogramowania.
O ile proces komputeryzacji postępuje dość szybko, o tyle informatyzacja, rozumiana jako wprowadzanie i zarządzanie danymi w systemach informatycznych, przebiega wolniej i z pewnymi oporami. Jedną z głównych przyczyn są niskie kompetencje komputerowe i informatyczne
bibliotekarzy. Niekorzystnym zjawiskiem jest, iż duża część bibliotek (41%) nie stosuje oprogramowania bibliotecznego; wykorzystuje komputer głównie do prac biurowych.
Sytuacja bibliotek wojewódzkich pod względem stopnia skomputeryzowania i informatyzacji jest
znacznie lepsza niż pozostałych jednostek. Posiadają wystarczającą liczbę komputerów oraz stały dostęp do Internetu. W każdej z nich znajduje się dział zajmujący się komputerowym wspomaganiem pracy