Za�o�enie, �e wyst�pienie objaw�w PTSD bezpo�rednio po traumie stanowi normaln� reakcj�, znajduje wyraz w kryterium okre�laj�cym czas trwania zaburzenia: w przypadku ostrego zespo�u stresu pourazowego objawy utrzymuj� si� przez co najmniej miesi�c, a przewlek�ego - co najmniej 3 miesi�ce.
Fakt, i� traumatyczne wydarzenia s� powszechne, a wiele ofiar przezwyci�a te do�wiadczenia, nie rozwijaj�c d�ugoterminowej patologii, sk�ania do zastanowienia si� nad tym, jakie czynniki decyduj� o tym, czy ludzie przezwyci꿹 traum� i odzyskaj� r�wnowag�, czy te� padn� ofiar� traumy i wyst�pi u nich przewlek�a posta� PTSD (Bowman, 1999; Foa, Cahill, 2000). Odpowied� na te pytania ma wyra�ny zwi�zek ze zrozumieniem psychopatologii zaburzenia i jego terapi�, poniewa� udana terapia musi si� zajmowa� tymi czynnikami, kt�re powstrzymuj� naturalny powr�t do zdrowia.
Rozumienie psychopatologii PTSD
Kiedy zesp� stresu pourazowego w terminologii psychiatrycznej zyska� miano zespo�u l�kowego, naukowcy poznawczo-behawioralni pocz�tkowo postrzegali go jako z�o�on� fobi�, cechuj�c� si� daleko id�cym uog�lnieniem, o objawach podobnych do objaw�w charakterystycznych dla zaburzenia l�kowego uog�lnionego. Rozumienie psychopatologii PTSD (i jego terapii) opar�o si� na dominuj�cych w latach sze��dziesi�tych i siedemdziesi�tych XX wieku pogl�dach na temat zaburze� l�kowych. W efekcie wczesnym prekursorem modelu przetwarzania informacji w PTSD by�a teoria uczenia si�.
Teoria uczenia si�
Dwuetapowa teoria Mowrera wywar�a ogromny wp�yw na konceptualizacj� objaw�w patologicznego l�ku i rozw�j terapii behawioralnych tych objaw�w. Mimo �e wielu teoretyk�w i badaczy klinicznych dostrzeg�o ograniczenia dwuetapowej teorii wyja�niaj�cej pewne zjawiska kliniczne (Rachman, 1980) i nie zadowala�o ich wyt�umaczenie patologicznego l�ku, w kt�rym ignorowano rol� czynnik�w sprawczych (Beck, 1976), pierwsze teoretyczne pr�by wyja�nienia PTSD w du�ym stopniu opiera�y si� w�a�nie na teorii Mowrera (Keane i in., 1985; Kilpatrick i in., 1985). Zak�ada�a ona, �e pierwszym stadium rozwoju fobii jest nauka strachu poprzez klasyczne warunkowanie. Kiedy neutralny bodziec (bodziec warunkowy; conditioned stimulus - CS) ��czy si� z bod�cem negatywnym lub awersyjnym (bodziec bezwarunkowy; unconditioned stimulus - UCS), to wywo�a warunkow� reakcj� strachu (conditioned fear response
262
Psychoterapia poznawcza w teorii i w praktyce
- CR). W kontek�cie PTSD towarzysz�ce traumie nieszkodliwe lub neutralne bod�ce (np. pora dnia, pewne zapachy, widoki) zaczynaj� po tym wydarzeniu wywo�ywa� l�k. Poprzez procesy generalizacji i warunkowania wy�szego rz�du czynniki kojarzone z oryginalnymi bod�cami (np. obce osoby, cechy fizyczne napastnika, zat�oczone miejsca) r�wnie� zaczynaj� wywo�ywa� l�k.
Zgodnie z teori� Mowrera drugim stadium formowania si� fobii jest ustanowienie zachowa� unikaj�cych poprzez proces warunkowania sprawczego. W �wietle tej teorii, zaadaptowanej do wyja�nienia omawianego zaburzenia, pacjent uczy si�, �e unikanie bod�c�w warunkowych i ucieczka przed nimi zmniejszaj� l�k zwi�zany z traum�. Zachowania te s� wzmacniane negatywnie dzi�ki swej zdolno�ci do redukcji lub zablokowania l�ku i strachu. Mimo �e unikanie i ucieczka mog� zapewni� chwilow� ulg�, w rzeczywisto�ci podtrzymuj� objawy l�ku, poniewa� uniemo�liwiaj� zdobycie wiedzy, �e po bod�cach warunkowych nie nast�puj� bod�ce bezwarunkowe (co znaczy, �e bodziec warunkowy nie jest niebezpieczny).
Teoria poznawcza
Jak zauwa�ono wcze�niej, teoria dwuetapowa by�a krytykowana, poniewa� nie zapewnia�a wyja�nienia my�li i ocen poznawczych towarzysz�cych l�kowi wyst�puj�cemu w zaburzeniach l�kowych. W teoriach poznawczych zespo�u stresu pourazowego za mechanizmy le��ce u pod�o�a rozwoju i podtrzymywania zaburzenia uznaje si� po�rednie czynniki poznawcze. Na teorie poznawcze wp�yn�y dwie ga��zie psychologii: psychologia kliniczna - kt�ra pozwoli�a na rozwini�cie teorii opieraj�cej si� na klasycznej terapii poznawczej (Beck, 1972; Ellis, 1972; Beck i in., 1979; Beck i in., 1985), oraz psychologia osobowo�ci i spo�eczna - kt�re umo�liwi�y wypracowanie teorii zwi�zanych ze schematami poznawczymi i strukturami znaczenia (McCann, Pearlman, 1990; Epstein, 1991; Janoff-Bulman, 1992).
Model poznawczy zaburze� emocjonalnych
Wed�ug teorii le��cej u pod�o�a terapii poznawczej ludzi cechuje charakterystyczny spos�b my�lenia na temat �wiata, innych ludzi i siebie samych (Beck, 1972; Beck i in., 1979). Te sposoby my�lenia wp�ywaj� na spos�b interpretacji wydarze�. Co wi�cej, to interpretacja wydarze�, a nie one same, prowadzi do konkretnych emocjonalnych reakcji. Istnieje wiele r�nych reakcji emocjonalnych, poniewa� wydarzenie mo�na interpretowa� na r�ne sposoby. We�my na przyk�ad kobiet�, kt�ra jad�c autostrad�, spostrzega nagle jad�cy r�wnolegle samoch�d z kilkoma m�czyznami. Ci machaj� od niej i gestykuluj�, �eby si� zatrzyma�a. Je�li jej pierwsz� my�l� jest obawa, �e chc� jej zrobi� krzywd� i ukra�� samoch�d, najprawdopodobniej poczuje strach i przyspieszy,
Wspieranie zmiany poznawczej w zaburzeniu stresowym pourazowym 263
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.