Itali� podzielono na wojew�dztwa (duca-
tus). W wielkich wojew�dztwach (Benewent, Spoleto, Friuli) ich zarz�dcy
byli niemal zupe�nie niezale�ni od kr�la. W innych wojewodowie cieszyli
si� znaczn� swobod�; mianowani byli do�ywotnio i w praktyce nierzadko
funkcja stawa�a si� dziedziczna. Pa�stwo zbli�a�o si� do federacji p�su-
werennych ksi�stw pod zwierzchnictwem kr�la (ze stolic� w Pawii). Kr�l
pozosta� naczelnym wodzem i ustawodawc�.
W pa�stwach barbarzy�skich przyj�to zasad� osobowo�ci prawa: lud-
no�� rzymska podlega�a prawu rzymskiemu, germa�ska - swemu prawu
zwyczajowemu, coraz cz�ciej spisywanemu i przy okazji modyfikowa-
nemu tak, by odpowiada�o zmieniaj�cym si� stosunkom spo�ecznym.
W VII w. pojawi�y si� te� pierwsze spisy prawa terytorialnego, obowi�-
zuj�cego wszystkich bez wzgl�du na pochodzenie etniczne. By�o to nieu-
chronne, gdy� wskutek post�puj�cego mieszania si� r�nych element�w
etnicznych, granice mi�dzy ludno�ci� rzymsk� i germa�sk� rozmywa�y si�.
51
Powszechna historia ustroj�w pa�stwowych
II. Pa�stwa germa�skie Europy p�nocnej.
Pa�stwo Frank�w
Rzymianie ewakuowali swe wojska z Brytanii w V w.; na kr�tko po-
wr�ci�a tu cywilizacja celtyckich Bryt�w. Ale ju� w tym samym i nast�p-
nym stuleciu wysp� (bez Walii i Szkocji) opanowa�y germa�skie plemiona
Angl�w, Sas�w i Jut�w. Pa�stewka germa�skie w Brytanii zosta�y zjed-
noczone w IX wieku: tak powsta�a Anglia. Z kolei plemiona skandynaw-
skich Got�w, Szwed�w, Norweg�w i Dan�w (�ludzie P�nocy", Norma-
nowie) przechodzi�y powoli od organizacji plemiennej do du�ych twor�w
pa�stwowych: Dania sta�a si� takim pa�stwem za kr�la Haralda Sinoz�-
bego (940-986), zjednoczone kr�lestwo Szwecji ukszta�towa�o si� pod
rz�dem dynastii Yngling�w u schy�ku X w., w tym�e czasie zjednoczy�a
si� Norwegia pod w�adz� Olafa Tryggyessona. W XI w. kr�lowie Danii
i Norwegii, w wyniku zaci�tej rywalizacji toczonej ze zmiennym szcz�-
ciem, przej�ciowo ��czyli te dwa kraje. Kr�l du�ski Kanut Wielki pr�cz
� Norwegii na kr�tko opanowa� i Angli�.
Szczeg�ln� rol� historyczn� odegra�o w Europie pa�stwo germa�skich
Frank�w. U schy�ku V w. w�dz Klodwig z rodu Merowing�w skupi�
i poprowadzi� plemiona Frank�w, osiad�e w IV w. we wschodniej Galii,
mi�dzy Skalda i Moz�. Klodwig zaw�adn�� p�nocn� Gali�, potem przyj��
chrzest (496) w obrz�dku katolickim, co przynios�o mu poparcie Ko�cio�a
i katolik�w - tak�e w Galii po�udniowej, rz�dzonej przez aria�skich �he-
retyk�w", kr�l�w burgundzkich i wizygockich. Nast�pcy Klodwiga opa-
nowali ca�� Gali�, z 7-10 milionami ludno�ci^galo-rzymskiej, a tak�e te-
rytoria plemienne Alaman�w, Turyng�w i Bawar�w.
W Galii p�nocnej osadnictwo Frank�w by�o silne; obszar ten wyludni�
si� w okresie zam�tu, pozosta�o sporo wolnej ziemi, wi�c obok wsi galo-
-rzymskich powsta�y osobne wsie frankijskie z silnymi wsp�lnotami te-
rytorialnymi. Op�ni�o to procesy feudalizacji. Wielka w�asno�� �wiecka
i ko�cielna poszerza�a si� nie przez zagarnianie gospodarstw ch�opskich,
lecz dzi�ki nadaniom kr�lewskim; upad�y miasta i handel. W ustroju pa�-
stwa Merowing�w znale�� mo�na du�o mniej oddzia�ywa� rzymskich ni�
w pa�stwach germa�skich strefy �r�dziemnomorskiej.
52
Pa�stwa �barbarzy�skie"
Klodwig by� jeszcze skr�powany wp�ywami starej germa�skiej �de-
mokracji wojennej", kt�ra dawa�a mu jednak tak�e siln� w�adz� wodza
wojennego. Rych�o zanik� wp�yw zgromadze� ludowych przeobra�onych
w zwyk�e przegl�dy wojska; elekcyjno�� w�adzy kr�lewskiej ust�pi�a dzie-
dziczno�ci. Ale po �mierci kr�la synowie dzielili si� pa�stwem jak pry-
watn� w�asno�ci�, kroj�c sobie dzielnice zupe�nie arbitralnie. W�r�d zam�-
tu tych zmieniaj�cych si� wci�� podzia��w pojawia�y si� zr�nicowania
trwalsze, jak p�nocno-wschodnia Galia, czyli Austrazja, Galia na p�noc
od Loary - Neustria, wreszcie trzecia wielka dzielnica - dawne pa�stwo
Burgund�w. Na po�udniowym zachodzie �y�a w�asnym �yciem Akwitania
(dawne obszary Wizygot�w), podobnie jak terytoria Turyng�w i Bawar�w
na wschodzie.
Dynastyczne konflikty Merowing�w wok� podzia�u pa�stwa by�y ostre,
nierzadko bratob�jcze. Przegranych w�adc�w nie zawsze jednak zabijano,
nieraz strzy�ono ich i odsy�ano do klasztoru. Wierzono bowiem, �e wyr�-
niaj�ca ich d�uga czupryna to - jak u biblijnego Samsona - siedziba ich
magicznej si�y (Merowingowie to �kr�lowie d�ugow�osi"). Spory dyna-
styczne zmusza�y Merowing�w do szukania poparcia mo�nych i bisku-
p�w: st�d szybkie przej�cie d�br kr�lewskich w r�ce wielmo��w, st�d
te� liczne prezenty i przywileje dla Ko�cio�a i �wieckich pan�w. Osta-
tecznie u schy�ku VII w. w�adcy merowi�scy byli ju� tylko �gnu�nymi
kr�lami" (rois faineants), bez wp�ywu na sprawy pa�stwa. Ster przej�a
energiczna rodzina Amulfing�w, zwanych potem Karolingami, kt�rzy od
schy�ku VII w. sprawowali dziedzicznie wp�ywowy urz�d majordoma.
To oni stan�li na czele mo�now�adztwa.
Dw�r w�adc�w frankijskich (palatium) przemieszcza� si�, jak w p�-
niejszych �redniowiecznych monarchiach, z miejsca na miejsce: u�atwia�o
to utrzymanie du�ego zespo�u ludzi i wzmacnianie lojalno�ci prowincji.
Organizacja dworu by�a prymitywna, jedynie kancelaria stanowi�a resort
fachowy, poza tym brakowa�o podzia�u funkcji publicznych. Okre�lone
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.