wezyrem Egiptu został Kurd Saladyn, któremu udało się zjednoczyć siły muzułmanów do świętej wojny przeciwko krzyżowcom. Pod jego dowództwem Arabowie zajęli większość państw łacińskich na Bliskim Wschodzie i Jerozolimę w 1187 r. Zachód zorganizował wówczas trzecią dużą krucjatę, jaką w 1189 r. poprowadzili cesarz niemiecki Fryderyk I Barbarossa oraz królowie Francji Filip II August i Anglii Ryszard Lwie Serce. Walki trwały ze zmiennym szczęściem i zakończyły się kompromisowym pokojem, po którym terytoria w głębi lądu przypadły Mahometanom, zaś Krzyżowcy uzyskali wąski pas wybrzeża Palestyny oraz Cypr, a także pozwolenie na odbywanie przez chrześcijan pielgrzymek do Jerozolimy.
Już po śmierci Saladyna odbyła się w 1202 r. czwarta krucjata. Nie miała ona jednakże charakteru religijnego, lecz łupieżczy. 30 tysięcy krzyżowców miało być przewiezione z Triestu statkami częściowo za pieniądze doży weneckiego, a reszta należności miała być spłacona armatorom weneckim przez pomoc Wenecjanom w wojnie z Węgrami w opanowaniu portu Zadar nad Adriatykiem. Dodatkowo, po spełnieniu tego zadania, krzyżowcy zgodzili się jeszcze na udział w przywróceniu do władzy, zbiegłego z Konstantynopola, syna byłego cesarza bizantyjskiego. Była to wielka intryga inspirowana przez papieża Innocentego III i utkana przez dożę weneckiego Enrico Dandolo, która zakończyła się podbojem Konstantynopola, rzeziami i złupieniem bogatej stolicy Cesarstwa Bizantyjskiego. Zrabowane zostały wtedy tysiące dzieł sztuki, krzyżowcy splądrowali nawet Bazylikę św. Zofii, wydłubując złoto i klejnoty z ołtarzy i kradnąc święte relikwie, które potem sprzedawano w Europie. Następnie Wenecjanie i wodzowie krucjaty rozdzielili między siebie tereny cesarstwa, tworząc nowe łacińskie państwa: Cesarstwo Łacińskie i księstwa Epiru, Aten i inne. Dopiero w 1261 r. Cesarstwo Bizantyjskie odbudowało się częściowo, odzyskując swą stolicę, część ziem europejskich i kilka wysp na Morzu Egejskim.
W 1212 r. odbyła się misyjna krucjata dziecięca w dwu odrębnych grupach, liczących łącznie ok. 30
tys. chłopców w wieku 12-18 lat. Miały one nawrócić muzułmanów na wiarę chrześcijańską swą 58
bezgrzesznością. Pierwsza wyprawa chłopców niemieckich, których wielu zginęło podczas przejść przez ośnieżone Alpy, dotarła tylko do Lombardii i Genui. Nikt ich nie chciał przewieźć do Świętej Ziemi i rozproszyli się w Italii. Druga wyprawa dzieci francuskich, zwana również “krucjatą pastuszków”, gdyż prowadzona była przez pasterza-“proroka”, skoncentrowała się w Marsylii. Stamtąd chłopcy zostali przewiezieni statkami weneckimi do Afryki i sprzedani, przez żądnych zarobków kapitanów statków, w niewolę Saracenom, kupcom arabskim i kalifowi egipskiemu.
Piąta krucjata (1217-21) do Egiptu, prowadzona pod dowództwem księcia austriackiego Leopolda VI i króla węgierskiego Andrzeja II, skończyła się porażką krzyżowców z powodu wylania Nilu. W szóstej (1228-29), którą poprowadził cesarz rzymski Fryderyk II, krzyżowcy ponownie, w drodze układów, odzyskali Jerozolimę. Siódma wyprawa do Egiptu (1248-54), pod przewodem króla francuskiego Ludwika IX, była nieudana. By się zrehabilitować Ludwik IX poprowadził w 1270 r. ósmą krucjatę do Tunisu, z zamiarem uderzenia na Egipt od zachodu, do czego jednak nie doszło w związku z jego śmiercią od zarazy, jaka zdziesiątkowała francuskie wojska. Dziewiąta krucjata w 1272 r została przerwana wobec zawarcia rozejmu.
W sumie, na przestrzeni 176 lat, było dziewięć zbrojnych krucjat chrześcijańskiego Zachodu przeciwko muzułmanom na Bliskim Wschodzie. Po ostatniej potrzebowali oni jeszcze 20 lat, by całkowicie wypędzić Europejczyków z Palestyny. Latyńskie Królestwo Jerozolimskie przestało istnieć w 1291 r., a ostatnia twierdza krzyżowców Akka zdobyta została przez egipskich Mameluków w 1302 r. Ostatecznie krucjaty krzyżowców nie osiągnęły swego celu uwolnienia na stałe Jerozolimy i Palestyny spod władztwa mahometan. Dalszą konsekwencją był rozwój włoskich i francuskich portów śródziemnomorskich, spowodowany obsługą krucjat i wzmożonym handlem z Bliskim Wschodem. Ponad to z ochroną Ziemi Świętej i pielgrzymów związane jest powstanie zakonów rycerskich: Joannitów, Templariuszy i niemieckiego Zakonu Krzyżackiego. Po upadku krucjat Zakon Joannitów przeniósł się na wyspę Rodos, potem na Maltę, przekształcając się w Bractwo Kawalerów Maltańskich. Natomiast niemiecki Zakon Krzyżacki osiadł na Węgrzech, a następnie w Prusach nad Bałtykiem.
59
Europa feudalna (1000-1400).
Anglia. W IX w. Anglia podbita została i zasiedlona przez Danów, duńskich Wikingów, którzy podporządkowali sobie tubylcze plemiona Jutów, Anglów i Sasów. Stąd wyruszali oni na swe wyprawy łupieżcze do kontynentalnej Europy. Największe ich wpływy w Brytanii miały miejsce w okresie panowania króla Kanuta Wielkiego (1016-35), który równocześnie był królem Danii i Norwegii. Ożenił się on z wdową po poprzednim królu Anglii, przyjął chrzest i podzielił kraj na szereg księstw, przez co zniszczył jedność państwa. Wkrótce po jego śmierci władzę w państwie przejęli z powrotem królowie anglosascy.