Ale m�ody cz�owiek nie mo�e tak po prostu wynaj�� jakiego� miejsca i wystartowa� z zapasem widok�wek i �abek, maj�c nadziej� na rozwini�cie swojego biznesu, poniewa� ka�dy sklep musi mie� licencj�, kt�ra kosztuje nawet i p� miliona dolar�w,
0 ile w og�le da si� j� uzyska�. Apteki maj� sw�j oddzielny system licencji i poniewa� sprzedaj� drogie lekarstwa starzej�cej si� ludno�ci, nagminnie kupuj�cej leki, takie zezwolenie mo�e kosztowa� milion dolar�w lub wi�cej, nawet w biednych mie�cinach, a co dopiero w Wenecji. Poczt�wki i �abki mo�na te� sprzedawa� przechodniom na ulicznym stoisku, ale i one wymagaj� licencji, a wydane dawno temu, przechodz� teraz z ojca na syna jak rodzinne skarby i rzeczywi�cie nimi s�.
Zadziwiaj�ce, �e w Wenecji i ca�ych W�oszech szczeg�owo okre�lone i niewygodne licencje s� potrzebne nawet do sprzeda�y gazet
1 czasopism: nie mo�na ich kupi� w zwyk�ym sklepie, supermarkecie
252
furbokapitalizm
ani sklepiku na rogu, tylko w paru kioskach i niewielu sklepach sprzedaj�cych wy��cznie pras�, a czasem te� pornograficzne kasety wideo. W ten spos�b m�odzi ludzie w Wenecji i ca�ych W�oszech pozbawieni s� szansy rozpocz�cia w�asnego, prostego biznesu; wp�ywa to r�wnie� na poziom czytelnictwa w kraju, gdy� przy kulej�cej dystrybucji prasy jej nak�ady s� bardzo niskie w por�wnaniu z liczb� ludno�ci i og�lnym standardem �ycia.
M�odzi ludzie w Stanach Zjednoczonych radz� sobie dorywcz� prac� jako np. kelnerzy, czekaj�c na lepsz� okazj� i licz� na napiwki, kt�re zrekompensuj� nisk� p�ac� lub jej brak. We W�oszech silny zwi�zek zawodowy zapewnia wszystkim kelnerom do�� dobre p�ace i wysokie zasi�ki, natomiast ogranicza powa�nie zatrudnienie dorywcze i ca�kowicie uniemo�liwia prac� tylko za napiwki. Tak wi�c kawiarnie i restauracje w Wenecji, ka�da ze swoj� licencj�, nie proponuj� m�odym ludziom sezonowej pracy, a w godzinach szczytu musz� liczy� na cierpliwo�� swoich bywalc�w. Szukaj�cym pracy bez profesjonalnych kwalifikacji zostaj� jeszcze hotele. Ale r�wnie� licencje na prowadzenie hotelu s� trudne do zdobycia, wi�c ogromny rozw�j turystyki w ostatnich latach doprowadzi� do wzrostu cen w hotelach zamiast do powstawania nowych miejsc dla go�ci w pustych pa�acach - i znowu m�odzi Wenecjanie nie byli w stanie znale�� pracy.
Wszystko by�oby inaczej, gdyby zapanowa� turbokapitalizm w ameryka�skim stylu, z konkurencj�, kt�rej nie ograniczaj� ustawy, przepisy, drogie licencje, stawki zwi�zkowe czy lokalne tradycje. Liczba taks�wek-motor�wek, gondoli, sklep�w, stragan�w, kawiarni, restauracji i hoteli zwi�kszy�aby si�, daj�c nowe miejsca pracy w us�ugach tak typowych dla gospodarki w okresie zmian turbo-kapitalistycznych i kluczowych dla zmniejszenia bezrobocia. M�odzi Wenecjanie wchodz�cy na rynek pracy bez trudu znajdowaliby zatrudnienie, a inni sami tworzyliby nowe miejsca swojej dzia�alno�ci, rozpoczynaj�c w�asny biznes, od ulicznych stragan�w do hoteli. Dla szukaj�cych pracy i przedsi�biorc�w nadej�cie turbokapitalizmu w Wenecji oznacza�oby wyzwole�cz� rewolucj�.
Skorzystaliby ogromnie r�wnie� tury�ci. Maj�c do wyboru wi�cej taks�wek-motor�wek, gondoli, sklep�w, stragan�w, kawiarni i hoteli, czyli wi�cej konkurencji, nie byliby skazani na notorycznie wysokie ceny weneckie, kt�re spad�yby chyba do�� znacznie. Jednak ��cznie dochody z turystyki na pewno wzros�yby bardzo, poniewa� wielu
253
Edward Luttzvak
turyst�w, kt�rzy teraz uciekaj� z powrotem na ta�szy kontynent po kr�tkiej wycieczce, zosta�oby na noc albo na kilka dni (inna sprawa to wp�yw tego na miasto i tak ju� ton�ce pod ci�arem masowej turystyki). To r�wnie� jest typowe dla turbokapitalistycznych zmian w ca�ej gospodarce od linii lotniczych do us�ug telefonicznych: deregulacja rozkr�ca rywalizacj�, ta obni�a ceny, co zwi�ksza popyt, ten zwi�ksza obroty do du�o wy�szego poziomu. Wszystko to dzieje si� ku po�ytkowi konsument�w, kt�rzy pragn� towar�w i us�ug taniej i coraz wi�cej. Jednak tylko emerytowani konsumenci nie s� r�wnocze�nie producentami. Dla konsumenta, kt�ry jest te� producentem, ten sam proces oznacza, �e trzeba biec coraz pr�dzej tylko po to, by sta� w miejscu.
Rewolucje przynosz� nie tylko korzy�ci. Ci, kt�rzy w ancien regime mieli przywileje, teraz je strac�, nawet je�li nie s� arystokratami, ale skromn� klas� �redni� w sektorze us�ug. W�a�ciciele pracuj�cy w istniej�cych taks�wkach-motor�wkach, gondolach, sklepach, straganach, kawiarniach, restauracjach i hotelach, kt�rych teraz licencyjne bariery chroni� przed konkurencj�, strac� spor� cz�� swoich dochod�w - chyba �e zechc� i b�d� w stanie zrekompensowa� ni�sze ceny, sprzedaj�c wi�cej, pracuj�c d�u�ej na swoich �odziach, straganach, kawiarniach i tak dalej.
Strac� nie tylko w�a�ciciele, ale te� zatrudnieni przez nich pracownicy. Gdy znikn� zwi�zkowe stawki i ograniczenia w podj�ciu pracy, rynek zatrudnienia r�wnie� otworzy si� na konkurencj� - tak wi�c pracodawcy zmuszeni do obni�ki koszt�w dla sprostania nowym konkurentom znajd� ta�sz� si�� robocz�, r�wnie� dorywcz� i sezonow�, nie tylko sta��. Tak si� dzia�o w ca�ej ameryka�skiej gospodarce z chwil� jej deregulacji i doprowadzi�o do rozkwitu agencji po�rednictwa pracy oferuj�cych pracownik�w dorywczych wszelkiego rodzaju, od wysoko kwalifikowanych ksi�gowych do sprz�taczek. W Wenecji odej�cie od stabilnego zatrudnienia na sta�e by�oby jeszcze bardziej wyra�ne, poniewa� obs�uga turyst�w jest w gospodarce najbardziej sezonowym sektorem, wi�c gastronomi� i hotelarstwo mo�na najlepiej prowadzi�, najmuj�c pracownik�w na godziny obok podstawowego, wykwalifikowanego personelu zatrudnionego na sta�e.