Na prze�omie XI i XII wieku zwi�kszy�a si� znacznie aktywno�� szk� katedralnych; jedn� z przyczyn tego zjawiska by� rozw�j miast i towarzysz�cy mu rozkwit cywilizacji urbanistycznej. W ci�gu XII wieku niekt�re szko�y osi�gn�y niezwykle wysoki poziom. W wi�kszych o�rodkach miejskich (najwcze�niej w Pary�u i w Bolonii) zacz�y powstawa� � analogicznie do rzemie�lniczych cech�w � zwi�zki (korporacje) mistrz�w i uczni�w (universitas magistrorum et scholarium), kt�re da�y pocz�tek szko�om wy�szym zwanym pocz�tkowo studium generale, a wkr�tce te� universitas (dos�.: powszechno��). Pierwsze uniwersytety by�y zorganizowane w wydzia�y (facultas � to pocz�tkowo zrzeszenie
wyk�adowc�w) oraz nacje (natio � to nazwa korporacji student�w pochodz�cych zasadniczo z jednego kraju). Uniwersytety posiada�y daleko id�c� autonomi�, w tym wy��czne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w ca�ym �wiecie chrze�cija�skim; dysponowa�y te� immunitetami zapewniaj�cymi im niezale�no�� prawn� od w�adz miejskich. Poszczeg�lne o�rodki zas�yn�y specjalno�ciami naukowymi, np. w studium generale w Pary�u (od oko�o po�owy XIII wieku zwane Sorbon�, dla upami�tnienia jednego z fundator�w kolegium studenckiego, Roberta de Sorbon) uprawiano g��wnie sztuki wyzwolone (do kt�rych zaliczano te� filozofi�) oraz teologi�; w Bolonii � prawo kanoniczne (ko�cielne) i rzymskie (cywilne); w Montpellier we Francji oraz w Salerno w Italii � medycyn�. W ci�gu XII i XIII wieku powsta�a wi�kszo�� najs�awniejszych uniwersytet�w europejskich: w Oxfordzie (w. XII/XIII), Cambridge (1209), Padwie (1222); w XIV wieku dosz�y dalsze, m.in.: w Rzymie (1303), Orleanie (1309), Florencji (1321), Pizie (1343), Pradze (1348), Krakowie (1364). O�rodki te pulsowa�y �yciem intelektualnym i pasj� poznawcz�, rodzi�y si� w nich nowe idee i teorie naukowe; tu te� toczy�y si� polemiki filozoficzne i teologiczne (np. sp�r o pierwsze�stwo rozumu lub wiary, sp�r o uniwersalia, o auctores antiqui lub moderni). W XIII wieku, w okresie rozkwitu scholastyki na uniwersytecie paryskim, du�� rol� naukow� i intelektualn� odegrali uczeni zakonni, zar�wno franciszkanie (minoryci) jak i dominikanie; czo�owym reprezentantem tych ostatnich by� �w. Tomasz z Akwinu. Pojawienie si� uniwersytet�w w pejza�u cywilizacyjnym �wiata zachodniego spowodowa�o prawdziw� eksplozj� kultury umys�owej, zw�aszcza teologiczno-filozoficznej i prawnej, staj�c si� jednym z czynnik�w sprzyjaj�cych najpierw �renesansowi XII wieku", a nast�pnie � recepcji doktryny Arystotelesa na prze�omie XII i XIII stulecia. Spowodowa�o tak�e ukszta�towanie si� nowej elity umys�owej: inteligencji, kt�ra musia�a znale�� dla siebie miejsce w o�rodkach rodz�cej si� i rozkwitaj�cej kultury miejskiej.
Ksi��ki. Podstawowym narz�dziem pracy oraz �r�d�em wiedzy intelektualisty by�a ksi��ka. Ksi�gi spisywano pocz�tkowo g��wnie w klasztornych skryptoriach, z czasem te� w powstaj�cych w miastach wyspecjalizowanych warsztatach kopist�w. Na uniwersytetach, gdzie by�o du�e zapotrzebowanie m.in. na podr�czniki, zatrudniano zawodowych przepisywaczy b�d� specjalnie przysposobionych student�w. Innym miejscem powstawania nie tylko dokument�w, list�w, ale r�wnie� ksi�g (zw�aszcza dzie� historiograficznych) by�y kancelarie monarsze. Ksi�gi kopiowano lub pisano pod dyktando. G��wn� form� �redniowiecznej ksi��ki by� kodeks, powstaj�cy z lu�nych pocz�tkowo sk�adek, osobno zapisywanych, nast�pnie za� zszywanych i oprawianych przez introligatora. Oprawy, powstaj�ce najcz�ciej z desek obci�ganych sk�r�, by�y niekiedy bardzo ozdobne, wzbogacane metalowymi elementami, a nawet wybijane drogimi kamieniami. Do najbardziej okaza�ych nale�� ksi�gi stanowi�ce w�asno�� monarch�w i ko�cielne ksi�gi liturgiczne. Pisano na pergaminie (niekiedy wcze�niej pokrywanym farb�) lub papierze, kt�ry pojawi� si� w Europie oko�o po�owy XII wieku za po�rednictwem Arab�w, a rozpowszechni� si� zw�aszcza w XIV stuleciu. Na poliniowanych wcze�niej kartach skryptor pisa� g�sim lub �ab�dzim pi�rem u�ywaj�c atramentu (inkaustu) czarnego b�d� czerwonego � przeznaczonego do rubrykowania (rubrica � czerwona farba) tytu��w, inicja��w lub nawet niekt�rych wyraz�w. Ksi��ki �redniowieczne by�y bogato zdobione. Ze szczeg�lnym pietyzmem wykonywano wielobarwne inicja�y. Bordiury (pasy otaczaj�ce tekst) pokrywano ozdobami ro�linnymi (tzw. floratur�), ale te� motywami zwierz�cymi lub nawet ma�ymi kompozycjami figuralnymi, o skomplikowanej niekiedy
31
Oprawa Ewangeliarza Anastazji, poi. XII wieku
-
raif &Ftsra.itfe*i lara qtamlbmi quotf. iain uiurarr
aoM-
unmfoj;
.i!Hn!'i B f.SsK Btfli
Media aetas w Europie
Biblia pauperum, ksi��ka drzeworytowa z XV wieku Biblia Jana Gutenberga z domalowanymi r�cznie motywami zdobniczymi
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaÄ Ci coraz lepsze usĹugi. By mĂłc to robiÄ prosimy, abyĹ wyraziĹ zgodÄ na dopasowanie treĹci marketingowych do Twoich zachowaĹ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czÄĹciowo finansowaÄ rozwĂłj Ĺwiadczonych usĹug.
PamiÄtaj, Ĺźe dbamy o TwojÄ prywatnoĹÄ. Nie zwiÄkszamy zakresu naszych uprawnieĹ bez Twojej zgody. Zadbamy rĂłwnieĹź o bezpieczeĹstwo Twoich danych. WyraĹźonÄ zgodÄ moĹźesz cofnÄ Ä w kaĹźdej chwili.