M. Rej by� pierwszym pisarzem tworz�cym wy��cznie po polsku. Pisa� dzie�a w
pe�ni oryginalne, nie za� przer�bki obcych tekst�w. On pierwszy dowi�d�, �e
literatura mo�e rozwija� si� w j�zyku narodowym. Motto tw�rczo�ci:
"A niechaj narodowie w�dy postronni znaj�,
I� Polacy nie g�si, i� sw�j j�zyk maj�".
"Kr�tka rozprawa mi�dzy trzema osobami: Panem, W�jtem, a Plebanem" to satyra na
szlacht� i duchowie�stwo, napisana w formie dialogu (formie cz�sto stosowanej w
�redniowieczu, a potem w renesansie). Utw�r jest ostrym atakiem na wszystkie
prze�ytki feudalizmu w polskim �yciu zbiorowym. Krytykuje niedow�ad s�downictwa,
przekupstwo panuj�ce w s�dach, z�� organizacj� wojskow�, prywat�, �ycie ponad
stan. Rej wyra�a niepok�j o polski sejm, w kt�rym wci�� brak jednomy�lno�ci.
Jako protestant nie oszcz�dza tak�e kleru: pot�pia pr�niactwo, chciwo��,
zaniedbywanie obowi�zk�w. Dostrzega lini� podzia�u mi�dzy klas� feuda��w a
ciemi�onym ch�opstwem i - mi�dzy wierszami, co prawda - daje wyraz swemu
wsp�czuciu dla uciskanego ch�opa. Jest to pierwszy utw�r, w kt�rym wprowadzona
zosta�a mowa potoczna - prze�amanie sztywnego schematyzmu �redniowiecznego.
"�ywot cz�owieka poczciwego" ma charakter dydaktyczny, przedstawia obraz
idealnego szlachcica - ziemianina, kt�rego g��wnymi zaletami moralnymi powinny
by� cnota i poczciwo��. Prezentuje kolejno wszystkie pokusy w �yciu cz�owieka.
Przeciwstawia si� zbyt surowemu i rygorystycznemu wychowaniu, zwraca uwag� na
�wiczenie i rozrywki. W drugiej ksi�dze opisuje wiek �redni szlachcica, chwali
cnoty, gani wady, szczeg�lnie d��enia do zdobycia bogactwa, pija�stwo i pych�. W
ksi�dze trzeciej opisuje staro��. Zawarte s� tam rozprawy moralne o staro�ci,
�mierci. Ukazany jest cz�owiek kieruj�cy si� powszechnie uznanymi cnotami,
naturalnymi przemianami cyklu biologicznego. "�ywot cz�owieka poczciwego" to
przyk�ad dzie�a parenetycznego (pokazuj�cego wzorcowy portret przedstawicieli
r�nych stan�w lub profesji), bardzo popularnego w okresie renesansu.
Humanistyczne warto�ci w dorobku Reja to rado�� cz�owieka, kt�ry potrafi cieszy�
si� �yciem, potrafi w �yciu ziemskim czu� si� szcz�liwym. Pogodna afirmacja
�wiata, podkre�lanie zwi�zku cz�owieka z przyrod�. Dobry gospodarz powinien
opiekowa� si� wszelkimi uprawami w zale�no�ci od pory roku. Opiewa uroki wsi.