Najlepszy jest oddech ca�o�ciowy, czyli brzuszno-przeponowo--�ebrowy25. W innych typach oddychania zwykle dochodzi do nadmiernego i nienaturalnego napr�enia poszczeg�lnych grup mi�niowych. Najlepszy oddech to ten, kt�ry r�wnomiernie wykorzystuje ca�� obj�to�� p�uc, nie wywo�uj�c przy tym zb�dnych usztywnie�. Wy�szo�ci oddechu ca�o�ciowego nad pozosta�ymi typami oddychania dowodzi tak�e por�wnanie pojemno�ci p�uc (Bregy 1974, s. 54):
Typ oddychania M�czy�ni Kobiety
obojczykowy 2150cm3 2000 cm3
�ebrowy 2680 cm3 2170 cm3
przeponowy 3200 cm3 2540 cm3
ca�o�ciowy 3960 cm3 2700 cm3
24 Pami�tajmy, �e dalsze �wiczenia mo�na rozpocz�� po uzyskaniu poprawno�ci w otwarciu i u�o�eniu aparatu g�osowego. Nie mo�na pracowa� nad oddechem posiadaj�c z�e podstawy. Na nic zdadz� si� wypracowane do�wiadczenia oddechowe przy napi�ciu np. mi�ni krtaniowych.
25 Por. cz�� l, rozdz. 2.2c.
135
Poprawny oddech wykorzystywany w emisji g�osu to oddech swobodny i elastyczny. Oddech taki wyp�ywa z oddechu fizjologicznego.
Podstaw� w pracy nad oddechem jest spok�j cia�a i pozbawienie korpusu wszelkich napi��. Mi�nie musz� by� wolne od napr�e�, gdy� w przeciwnym razie znacznie utrudniona jest ich praca.
Nale�y sobie jednak u�wiadomi�, �e spok�j cia�a oraz elastyczno�� mi�ni oddechowych to nie to samo, co bierno�� i bezw�ad.
Dla fonacji istotn� cech� oddechu jest d�ugo�� wydechu. Czas trwania wydechu bezpo�rednio przek�ada si� na czas fonacji. Pozornie wydaje si�, �e d�ugo�� wydechu zale�e� b�dzie od pojemno�ci p�uc. Jest to istotna zale�no��, ale znacznie wa�niejsza jest umiej�tno�� ekonomicznego wykorzystywania powietrza. �Wed�ug wsp�czesnych bada� zu�ycie powietrza w czasie fonacji wynosi zaledwie 40-90 cm3/sek. dla g�os�w wysokich, za� do 120 dla g�os�w niskich. Przy takim dozowaniu oddechu (...) mo�liwa jest nieprzerwana fonacja do 50 sekund, po czym w p�ucach pozostaje jeszcze niewielka rezerwa wydechowa" (Drobner 1986, s. 171). Mniej istotne jest zatem, ile mamy w p�ucach powietrza, lecz jak nim dysponujemy. Z oddechem jest podobnie jak z balonem. Wype�niony powietrzem traci je bardzo d�ugo, gdy powietrze wydostaje si� przez male�k� szczelin�, lecz gdy go otworzymy, powietrze ujdzie przez kr�tki moment.
Co zrobi�, by jak najlepiej oddycha�?
a)wdech
Istot� wdechu jest wprowadzenie powietrza do p�uc. Wiele os�b oddycha szczytowo, wykorzystuj�c zaledwie niewielk� cz�� przestrzeni oddechowej. Przez umiej�tne �wiczenia26 nale�y opanowa� tak� zdolno�� operowania mi�niami wde-
26 Por. cz�� II, rozdz. 6.
136
chowymi, by uzyska� nape�nienie powietrzem jak najwi�kszej cz�ci klatki piersiowej. W tym celu nale�y �wiadomie prowadzi� powietrze od najni�szych przestrzeni klatki piersiowej, nast�pnie poszerzy� jej �rodek, a na ko�cu uzupe�ni� powietrzem przestrzenie w okolicy obojczykowej. Wdech ca�o�ciowy nie wyr�nia �adnej grupy mi�ni oddechowych. W wyniku wdechu ca�o�ciowego klatka piersiowa przybiera optymalny kszta�t.
W jaki spos�b mo�emy taki wdech wypracowa�? Nasze dzia�anie, jak wykazali�my w pierwszej cz�ci w rozdziale po�wi�conym oddychaniu27, polega� ma nie na wci�ganiu powietrza, lecz na powi�kszeniu obj�to�ci klatki piersiowej tak, by zgodnie z zasad� wyr�wnywania ci�nie� powietrze do p�uc by�o zassane z zewn�trz.
PRzyk�ad
Z mokrej g�bki chcemy wycisn�� wod�. �ciskamy j� zatem solidnie i w konsekwencji znaczn� cz�� wody zdo�amy usun��. Chc�c, by nabra�a wody ponownie, mo�emy wprowadzi� wod� do wn�trza g�bki np. za pomoc� strzykawki. A/e o ile� pro�ciej i skuteczniej by�oby trzymaj�c g�bk� zanurzon� w wodzie po prostu uwolni� j� z u�cisku.
R�ka �ciskaj�ca g�bk� to klatka piersiowa �ciskaj�ca p�uca28. Gdy usuniemy zacisk (rozsuniemy �ebra), stworzymy warunki, by w spos�b swobodny powietrze wesz�o do p�uc tak, jak woda wchodzi do g�bki. W�a�ciwa praca mi�ni wdechowych polega wi�c na rozszerzeniu klatki piersiowej we wszystkich kierunkach, czyli w pod�u�nym, poprzecznym i przednio--tylnym, przy jednoczesnym unieruchomieniu jej g�rnej, obojczykowej cz�ci. W powi�kszaniu obj�to�ci p�uc najwi�ksze znaczenie maj� mi�nie �ebrowe i przepona. W czasie wdechu �ebra rozsuwaj� si� na bok, jednocze�nie przepona obni�a si� (por. rys. 19). Na ruchy przepony nie mamy wprawdzie bezpo-
27 Por. cz�� l, rozdz. 2.2b.
28 Przypomnijmy, �e p�uca maj� typowo g�bczast� struktur�.
137