Naciskowi na wierno�� normom, kt�re wpoi�a nam kultura towarzysz� wi�c cz�sto pr�by wyszydzania i szkalowania norm w�a�ciwych innym kulturom oraz ich wytwor�w: odmiennych porz�dk�w spo�ecznych. Inne kultury przedstawia si� jako "niekulturalne": prymitywne, wulgarne, niechlujne, narzucaj�ce tryb �ycia bardziej zwierz�cy ni� ludzki. Zdarza si� r�wnie�, i� ukazuje si� je jako produkt dege- ] neracji, zab�jczego, wr�cz patologicznego odej�cia od "normy": 1 jako zwyrodnienie b�d� anomali�. Nie wystarczy jednak przyzna�, ;
Natura i kultura
�e inne kultury to swoiste sposoby �ycia, kt�re maj� w�asne pi i w�asne �r�d�a dynamiki, bo i wtedy mo�na utrzymywa�, i dziwaczne, gorsze i nios� ze sob� zagro�enie. Wszystkie l postawy s� odmianami ksenofobii (obawy przed obcymi) h e t e r o f o b i i (obawy przed inno�ci�), a stanowi� jedynie r metody obrony tego kruchego i niepewnego �adu, kt�rego jedy oparciem jest wsp�lny kod kulturowy. Mo�na przeto powied:
�e s� to przejawy wojny z dwuznaczno�ci�.
Mo�na spotka� si� z twierdzeniem, �e odr�nienie "nas' "nich", "tutaj" od "tam", "wn�trza" od "zewn�trza", "rodzimi od "zagranicznego" s� jednymi z najwa�niejszych opozycji, j kultury wytworzy�y i lansuj�. Dzi�ki nim wytyczaj� grai wewn�trz kt�rych znajduj� si� terytoria, gdzie niepodzielnie nowa� maj� tylko ich regu�y i sk�d wygnani musz� by� wsz konkurenci. Kultury zdobywaj� si� z regu�y na tolerancj� wi innych kultur tylko na odleg�o��, to znaczy tylko przy �ak jakiejkolwiek wymiany albo przy zezwoleniu na ni� jed w okre�lonych sferach i w sformalizowanych postaciach zwolenie obcokrajowcom na prowadzenie tylko niewielkich * pik�w i restauracyjek; zatrudnianie "przybysz�w" tylko do z lekcewa�onych i pogardzanych, redukuj�cych kontakty i < odgraniczonych od ca�ej reszty �yciowych spraw; podziwi dzie� "obcych" kultur tylko w bezpiecznych oazach muze�w, teatr�w czy sal koncertowych; wakacyjne kontakty, od�wu i starannie akcentuj�ce oddzielno�� "egzotyki" i "normaint �ycia).
Powy�sze uwagi mo�na zamkn�� w s�owach, �e kultury ;
gu�y d��� do hegemonii, do monopolu norm i warto�ci st;
wi�cych fundament konstruowanych porz�dk�w spo�ecznych. gn� jednorodno�ci sfer, w kt�rych dominuj�, chocia� zara ostro je odgraniczaj� od reszty ludzkiego �wiata. Sprzeciwiaj;
wi�c z zasady r�wno�ci form �ycia, sw�j wyb�r przedk�a bowiem zdecydowanie nad wszystkie inne. Kulturze w�a�c jest przeto prozelityzm, dzia�alno�� misjonarska: chcia nawraca�, sk�ania� innych do porzucenia starych zwycza i przekona� na rzecz tych, kt�re ona krzewi. Miecz z kolei zw przeciw heretykom, gdy� ci s� agentami "obcych wp�yw<
166
Socjologia
^ozbaze?ony"odmie�c�wlt polega na "J^-aniu przez nich,
^wn� y adJest arbitralny? ajak0 taki - stanowi Podmiot
Zn"'/0 2k0 podmywa ^^^ dominuj�cych norm. 'ani, gdzie fimkcJonuje obok siebie kilka kultur, a sfery ich
odd^wama nie s� Jasno i wym�nie odgraniczone (zatem w wa-^"Mi kulturowego pluralizmu), dla pokoju i spokoju ogromnie
^^aiemna to]eranc^ � ^Jednak by-
Rozdzia� 9
Pa�stwo i nar�d
Wielokrotnie musieli�cie z pewno�ci� wype�nia� fonnu w kt�rych trzeba by�o wypisa� swoje dane osobiste. Na pierw miejscu najpewniej poda� musieli�cie nazwisko rodowe imiona, czyli informacje, kt�re jednoznacznie identyfikuj� k go z was oddzielnie jako t� w�a�nie niepowtarzaln�, odmien:
wszystkich innych osob�. Kiedy w ten spos�b ustalona ju� zi wasza to�samo��, pora przysz�a na cechy, kt�re dzielicie z im a kt�re pozwalaj� was zaliczy� do odpowiednich, szerokich goni. Ten, kto uk�ada� formularz, musia� �ywi� nadziej dowiedziawszy si� o waszej przynale�no�ci do odpowiednich ludzi (okre�lanych przez p�e�, wiek, wykszta�cenie, zaw�d, r ce zamieszkania), otrzyma informacje, kt�re pozwol� oceni� ^ obecn� sytuacj� i przysz�e zachowania. Autor�w kwestionar interesowa�y, rzecz Jasna, te wyznaczniki waszej sytuacji, maj� lub mog� mie� znaczenie dla cel�w przy�wiecaj�cych organizacji czy instytucji (je�li wi�c sk�adacie wniosek o k bankowy, postawione zostan� pytania, kt�re odpowiedniemu dnikowi pozwol� oceni� wasz� wiarygodno�� oraz stopie� ry jakie b�dzie si� wi�za� z udzieleniem wam po�yczki).
W wielu formularzach pojawi si� pytanie o wasz� narodc i obywatelstwo. Najcz�ciej odpowiedzi r�ni� si� tylko kor karni gramatycznymi: "polska" i "polskie", ale przecie� ni wsze tak by� musi i to nie tylko wtedy, gdy formularze wype obcokrajowcy- Obywatelstwo bowiem mo�e by� polskie, a. rodowo�� �ydowska, ukrai�ska b�d� grecka. W pierwszym padku wskazuj� na to, �e jestem obywatelem pa�stwa, kt�r nazw� Rzeczpospolita Polska, w drugim na to, �e nale;
narodu polskiego, �ydowskiego, ukrai�skiego czy greci Pomimo odr�bno�ci tych kwestionariuszowych pyta� obie k^
168
Socjologia
cz�sto bywaj� ze sob� mieszane, a przecie� kiedy kto� powiada, �e obywatelstwo ma polskie, ale narodowo�� �ydowsk�, odsy�a do innych aspekt�w swojej osobowo�ci. Chocia� wi�c granice mi�dzy narodem i pa�stwem niekiedy si� zacieraj�, zadeklarowanie swojego uczestnictwa w jednym i drugim informuje o innych rodzajach stosunk�w i zale�no�ci.