adresat listów Seneki,
osoba bli¿ej nam nie znana
aequus. -a, -um równy, dogodny, sluszny
aeque równo, tak samo, sprawiedliwie
fruor, frui, fructus (fruitus) sum (¿abi.) u¿y-
waæ, korzystaæ, cieszyæ siê
spiro, -arê, -avi, -atuni oddychaæ
murior. mori, mortuus sum umieraæ (fr. mou-
nr/
Stopniowanie przymiotników
Przymiotniki w jêzyku ³aciñskim podlegaj¹ stopniowaniu. Rozró¿niani
wiêc: gradus positivus — stopieñ równy, gradus comparativus —
stopieñ wy¿szy, gradus superlativus — stopieñ najwy¿szy.
Gradus positivus (stopieñ równy) podaje s³ownik.
Gradus comparativus (stopieñ wy¿szy) tworzy siê zamieniaj¹c koñcówkê
gen. sing. maϾ. -; w deklinacji II, -is w deklinacji III, na przyrostek -ior d
rodzaju mêskiego i ¿eñskiego, -ius dla rodzaju nijakiego, np.:
28
ingenuus, -a, -um wolno urodzony, szlachetny
ciades. -is/klêska, upadek
Mariana ciades upadek Mariusza (Caius M
rius), 156—86 p.n.e., wodza i polity
rzymskiego, przywódcy stronnictwa pop
larów
dfprimo. -erê, -pressi, -pressum przygniati
upokorzyæ l ang. depress./r. deprimer;/>i
depresja^
quemadmódum jak
emo, -erê, emi, emptum kupowaæ
inspicio, -erê, -spexi, -spectum spogl¹daæ, p
trzeæ w co, badaæ S ang. inspect,/r. insp
ter; por. inspekcja, inspektora
stratuni. -i n nakrycie, siod³o juczne
frenum. -i n (pl. freni, -orum; wêdzid³o, uzn
cugle ;
vestis, -is/suknia, odzie¿, szata
condicio, -onis/ umowa, warunek, po³o¿eni
stan
libido, -inis /¿¹dza, samowola
turpissime haniebnie
seryio, -ire, -ivi, -itum byæ niewolnikiem, s³u¿yæ
amhitio, -onis / ubieganie siê o urzêdy, chci-
woœæ zaszczytów f ang. ambition./r. am
tion: por. ambicja, ambitny^
timor, -oris m bojaŸñ, troska
servitus, -iitis/niewola
yoluntarius, -a, -urn dobrowolny (fr. volc
taire; por. woluntariusz,)
gen. sing. maϾ. comparativus
;arus, -a, -um drogi car-i car-ior, car-ius
pulcher, -a, -um piêkny pulchr-i pulchr-ior, pule hr-ius
acer, -is, -e ostry acr-is acr-ior, acr-ius
facilis, -e ³atwy facil-is facil-ior, facil-ii is
felix szczêœliwy felic-is felic-ior, felic-iu s
przymiotniki w stopniu wy¿szym odmieniaj¹ siê wed³ug typu spó³^ gloskowe-
go deklinacji III, np.:
Singularis Pluralis
m, f n m, f n
Nom. carior carius cariores cariora
Gen. carioris carioris cariorum cariorum
Dat. cariori cariori carioribus carioribus
Acc. cariorem carius cariores cariora
A bl. cariore cariore carioribus carioribus
Voc. carior carius cariores cariora
Gradus superlativus (stopieñ najwy¿szy) tworzy siê przez ¿arn ianê koñ-
cówki gen. sing. maœæ. -i w deklinacji II, -is w deklinacji III na p )rzyrostek
-issimus, -a, -um, np.:
gen. sing. maϾ. superlativus
carus, -a, -um car-i car-issimus, -a, -um
felix felic-is felic-issimus, -a -um
Uwaga: Przymiotniki zakoñczone w nom. sing. na -er deklinacji II lub III
tworz¹ superlativus przez zamianê zakoñczenia -er na -errimus, -a -um,np.:
pulcher, -a, -um pulcherrimus, -a, -um
acer, -is, -e acerrimus, -a, -um
Kilka przymiotników na -ilis tworzy superlativus przez zast¹p enie tego
zakoñczenia przyrostkiem -illimus, -a, -um, np.:
facilis, -e ³atwy facillimus. -a, -um
difficilis, -e trudny difficillimus, -a, -um
similis, -e podobny sirnillimus, -a, -um
dissimilis, -e niepodobny dissimillimus, -a, -um
humilis, -e niski humillimus, -a, -um
gracilis, -e wysmuk³y gracillimus, -a, -um
29
XIX
festino. -arê. -avi. -atum spieszyæ siê
leiilus. -a, -urn ciagliwy, powolny
sanus. -a, -urn zdrowy tang. sane. fr. sam/
tranquillus. -a, -um spokojny, cichy (ang. tran-
quil. /r. tranquille;
honestus. -a. -urn zacny, uczciwy (ang. honest.
fr. honnde;
citus, -a, -urn prêdki, spieszny
cito szybko
quo . . . eo lii: im ... tym
congrego, -arê, -avi, -atum ³¹czyæ w stada, gro-
madziæ ' ung. congregate./i-. congregation;
por. kongregacja;
amitto. -erê, -misi, -missmn odes³aæ straciæ,
postradaæ
merito s³usznie, wed³ug zas³ugi
proprius. -a. -urn w³aœciwy, w³asny l ang. pro-
per. fr. propre;
potius l Oli polis, -e i lepiej, raczej
serus, -a, -urn póŸny
sero póŸno
crudelis. -e okrutny
spectaculum. -in miejsce dla widzów, trybuna,
teatr, widowisko tang. spectacie. fr. spec-
tacie; por. spektakl.)
damnosus, -a, -urn szkodliwy, zgubny
desideo, -erê, -sedi, -sessum gnuœnie siedzieæ.
pró¿nowaæ
tunc wtedy
yoluptas. -atis / przyjemnoϾ, rozkosz
subrepo. -erê, -repsi, -reptum wpe³zn¹æ, wcis-
n¹æ siê. wkradaæ siê
avarus, -a, -urn sk¹py l ang. avaricious, fr. ava-
re;
redeo, -ire, -ii, -itum iœæ na powrót, powracaæ
ambitiosus, -a, -um gorliwy w ubieganiu siê o
coœ. chciwy zaszczytów, ambitny (ang. am-
bitious, fr. ambitieuK;
luxuriosus, -a, -um wybuja³y, swawolny, roz-
rzutny l ang. luxury, luxurious. fr. luxueux,
nieni. luxuriós,i
immo vero a co wiêcej
inhumanus. -a, -urn nieludzki, srogi (ang. inhu-
mane. fr. inhumain.)
quia poniewa¿
casus, -us m padanie, upadek, przypadek, wy-
darzenie lang. case: por. kazus^
casu przypadkiem
meridianus. -a, -um po³udniowy (ang. mer
dian. /r. meridien. niem. Meridian/
incidn. -erê, -cidi wpaœæ
lusus, -us ni gra. igrzyska, zabawa
homicidiiiin. -ii n mord. zabójstwo (ang. homi
cide. fr. homicide^
ursus, -i /» niedŸwiedŸ
meridies, -ei / po³udnie
spectator, -oris 111 widz (ang. spectator. fr
spectateur)
obicio, -erê. -iEci, -iectum rzuciæ naprzeciw
/; tli³ t. /
interfector, -oris m zabójca
S:\'k: (spectatores) iubent interfectores obici
interfectiiris widzowie rozkazuj¹, aby za-
bójcy byli rzuceni na œmieræ tym, którzy
maj¹ mordowaæ
detineo. -erê, -iii, -tentum wstrzymywaæ, za
trzymywaæ
caedes, -is / zabijanie, rzeŸ
quare dlaczego
timidus. -a, -um boja¿liwy t ang. timid, fr. timi
dc;
incurro. -erê, -(cu)curri, -cursum wbiec, wpa
na co
audacter = audaciter œmia³o, odwa¿nie
occido, -erê, -cidi, -casum gin¹æ, umieraæ
eo, ire, ii, itum iϾ
30
\dverbia — Przys³ówki
Tworzenie
przys³ówki tworzy siê od przymiotników. Przys³ówki w stopniu równym,
pochodz¹ce od przymiotników deklinacji liii, tworzy siê zamieniaj¹c zakoñ-
czenie gen. sing. maϾ. -i na -e, np.:
gen. sing. maϾ.
altus, -a, -um wysoki alt-i alt-e wysoko
pulcher, -a, -um piêkny pulchr-i pulchr-e piêknie
Przys³ówki pochodz¹ce od przymiotników deklinacji III tworzy siê zamienia-
j¹c zakoñczenie gen. sing. -is na -iter, np.:
acer, -is
felix
ostry
szczêœliwy
gen. sing.
acr-is
felic-is
acr-iter
felic-iter
ostro
szczêœliwie
Od przymiotników deklinacji III zakoñczonych na -ns tworzy siê przys³ówki
zamieniaj¹c zakoñczenie -ns na -nter, np.: