Zagadnienie polega na tym, �eby nauczyciel m�g� nauczy� si�, jak by� osob� lepiej przystosowan�.
Tak wi�c w ,;konfrontacji z rzeczywisto�ci�" nie jest si� zdanym tak wy��cznie na w�asne si�y, jak m�g�by kto� przypuszcza�, gdy� uczniowie i nauczyciele mog� pracowa� razem nad wykryciem warunk�w sprzyjaj�cych przystosowaniu si� osobowo�ci i unikaniu z�udnych sposob�v ry�lenia i dzia�ania, kt�re nasza wsp�lna kultura wdra�a nam wszystkim. W znaczeniu bar dzo realnym, ka�dy ucze� uczy si� dla siebie, ale jak to w-ka�emy dalej. korz~Tsta on z istotnej pomocy s~~,~oich r�wie�nik�w i Vos�b starszych .Z kolei jego rodzice i nauczyciele mog� w swoich wysi�kach uzyska� pomoc grona dawnych i obecnych my�licieli z dziedziny psychologii i dziedzin pokrewnych: biologii, socjologii, antropologii, etyki i filozofii.
UCIECZKA OD RZECZYWISTO�CI
Podobnie jak psychologowie kliniczni, kt�rych badania nad z�ym przystosowaniem si� utorowa�y drog� dla naszego obecnego zrozumienia adekwatnego przystosowania, zajmiemy si� rozpatrzeniem mechanizm�w stosouranych przy ucieczce od rzeczywisto�ci. Celem naszym jest poznanie. jak unika� lich defekt�vc~ osobowo�ci i warunk�v~~ sprzyjaj�cych ta_:e~ru ~~-s-cofuj�cyemu si� z~acl~o~!:aniu. Zacznijmy od opisania przypadku ,.zemkni�tego ~s sobie'' �ziecka ..~okojnego" G. ~a szcz�;cie, wi�kszo�� nauczycieli nie po�wi�ca ju� uwTagu t~-Rko t5-ns uczniom. k,brzv tego wymagaj� ze wzgl�du na nadmiern� aktywno�� albo przesz2~adzanie ~r zaj�ciach szkolnych. Wsp�czesny nauczyciel zwraca uwag� na ucznia, kt�ry nigdy nie zg�asza si� sam do odpowiedzi, kt�ry nigdy nie przeszkadza w klasie. W ci�gu 30 lat, jakie up�yn�y od czasu pionierskich prac badawczych Wickmana 1~, kt�re wykaza�y, jak ma�e znaczenie przypisywali nauczyciele w roku 1928 do tego rodzaju problem�w osobowo�ci w por�wnaniu z wykroczeniami przeciwko autorytetowi w szkole, wiele szk� poczyni�o powa�ne post�py w zakresie zwracania bacznej uwagi
o Takie filmy, jak The Quiet One, Angry Boy, This is Robert, Facing Reality i wiele innych rzucaj� �wiat�o na procesy przystosowania.
~o E, K. Wickman Children's Behavior and Teachers' Attitudes. New York 1928, Commonwealth Fund. Patrz r�wnie H. Berlen Teachers' and Clinicians' Attitudes Toward the Behavior Problerns of Children: A Reaapraisal. "Child Development". XXX, 1959, s. 9 - 25.
103
na "zamkni�t� w sobie", pe�n� rezerwy osobowo��. Psychologowie kli- _ niczni, w przeciwie�stwie do nauczycieli, traktowali "zamykanie si� '
i' w sobie" i zachowanie wycofuj�ce jako czynnik w wysokim stopniu zagra�aj�cy rozwojowi osobowo�ci. Ka�dy mo�e stwierdzi�, �e dop�ki ucze� nie podejmie zada�, za kt�re jest odpowiedzialny w swojej grupie klasowej; trudno mu b�dzie zdoby� umiej�tno�� zdrowego spolecznego i emocjonalnego przystosowania si�. Ucze� "spokojny" uczy si� mniej ni� m~.ig�by, tak w zakresie przedmiot�w szkolnych, jak i kszta�towania swej osobowo�ci, cz�ciowo dlatego, �e nie sprawdza on swoich idei na forum dyskusji w klasie. Ponadto jeszcze wi�kszym zagro�eniem rozwoju osobowo�ci jest to, �e zamkni�te w sobie dziecko cz�sto zajmuje si� czym� innym pod mask� pozornej oboj�tno�ci. Tak wi�c zadanie nauczyciela polegaj�ce na aktywizowaniu zamkni�tego w sobie ucznia w wieku 6 ,, czy I6 lat wymaga, aby pozna� on przynajmniej niekt�re mechanizmy, stosowane zwykle przez "spokojnego" ucznia. Nale�y jednak pami�ta�,
�e nie wszyscy "spokojni" s� �le przystosowani.
Marxenie na jawie jest form� na og� rozpoznawan� przez rodzic�w i nauczycieli, kt�rym mo�e nigdy nie przysz�oby na my�l, �e takie zachowanie nale�y zaklasyfikowa� jako ,,mechanizm obronny"; i okre�laj� je mianem ,.fantazji". Fakt, �e dziecko wydaje si� by� marzycielem, mo�e okaza� si� stosunkowo ma�o istotny, z drugiej jednak strony mo�e stanowi� symptom drastycznego unikania realnej sytuacji i praktyc~nego problemu, kt�rym dziecko powinno si� zaj��. W takich warunisach rnaszycielstwo staje si� zagro�eniem dla rozwoju osobowo�ci i po~~a�r� przeszkod� w osia,.ganiu post�p�w w nauce szkolnej, gdy� ho�e ono przejawia� si� ~w r�ny spos�b - od d�ugich rozmy�la� w zwi�zku ze specjalnymi zainteresowaniami, wiod�cych do konstruktywnego dzia�ania, albo te� mo�e stanowi� �rodek pocieszania si� w przypadku frustracji spowodowanej niemo�no�ci� osi�gni�cia cel�w, kt�re dana osoba
ju� dla siebie ustali�a. Dlatego w niekt�rych przypadkach zadanie nau- , czyciela polega na wykryciu specjalnych zainteresowa� i podtrzymywa
niu ich jako �rodka pozwalaj�cego rozszerzy� i pog��bi� �ycie umys�owe ucznia. W innych przypadkach, kt�re interesuj� nas tutaj specjalnie, przed nauczycielem staje o wiele trudniejsze zadanie zdobycia cho�by najskromniejszej informacji o warunkach powoduj�cych frustracj� najg��bszych pragnie� dziewczynki czy ch�opca. Czego pragnie m�oda osoba najbardziej? Jakie s� ukryte pobudki, kt�re ona sama zaledwie sobie u�wiadamia? Marzycielstwo, opr�cz tego, �e na og� powoduje marnotrawstwo czasu, mo�e stanowi� symptom jakiego� psychicznego z�ego przystosowania, kt�re coraz bardziej przeszkadza w skutecznym dzia�aniu i dobrych stosunkach spo�ecznych. Nauczyciel, kt�ry uzna� marzycielstwo za bodziec do badania jednostki i eksperymentowania nad dostosowaniem programu szkolnego, dokonania przegrupowani w obr�bie klasy czy szko�y i zastosowania innych �rodk�w, maj�cych na celu zmia
104