Ma ona wyra�ny zwi�zek z ci�kimi zaburzeniami pami�ci (Martinez i in., 1988). Dowiedziono na przyk�ad, �e ludzie, kt�rzy cierpi� na chorob� Alzheimera, wykazuj� mniejsze ilo�ci Ach w m�zgu ni� ludzie zdrowi. Gdy wytwarzanie Ach zostaje pobudzone okre�lonymi �rodkami farmakologicznymi, to funkcjonowanie pami�ci ulega wyra�nej poprawie (Summers i in., 1986).
Nauka zainteresowana jest poza tym hormonami, kt�re przy du�ych obci��eniach organizmu wydzielane s� w du�ych ilo�ciach i kt�rych podawanie zwierz�tom dzia�a�o wspomagaj�ce na
250
WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII
ich pami�� (adrenalina). Emocjonuj�ce prze�ycia, kt�re poci�gaj� za sob� zwi�kszone wydzielanie adrenaliny, dzia�aj� na pami�� pozytywnie, ale zbyt wysoki poziom, tego hormonu we krwi (na przyk�ad wskutek paniki) ma ju� dzia�anie mniej korzystne, a nawet negatywne (McGaugh, 1988, 1990). Niekt�rzy psychologowie zadaj� wi�c sobie pytanie, czy tak zwane wspomnienia b�yskawiczne, kt�re odnosz� si� zawsze do prze�y� w sytuacjach stresowych, mo�na ��czy� z tymi hormonami (S�uire, 1987). Ludzie podaj� zadziwiaj�co wiele szcze-
g��w, gdy zapyta� ich o prze�ycia, kt�
re nimi bardzo wstrz�sn�y (na przy
k�ad "Co robi� pan w momencie, kiedy
us�ysza� pan o zamordowaniu J. F.
Kennedy'ego, o pr�bie zamachu na pa
pie�a, o zburzeniu muru berli�skiego
itd.?"). Hormony nie mog� niestety za
st�pi� uczenia si�; nale�y od nich ocze
kiwa� jedynie wspomagania. A
Psychologowie o orientacji biologi
cznej musz� dok�adniej zbada� zale�no
�ci pomi�dzy procesami biologicznymi
a poznawczymi, zanim b�d� w stanie
wp�ywa� na osi�ni�cia pami�ci.
wystarczaj�c� pojemno�ci� pami�ci, aby przetworzy� czytany tekst. Mo�na te� przypuszcza�, �e ludzie, kt�rzy skar�� si� na niedostateczn� "pami�� do nazwisk", ju� w momencie przedstawiania nieznajomej osoby nie uwa�aj� lub -m�wi�c trafniej - kieruj� swoj� uwag� na fakty inne ni� nazwisko. M�wienie w takim wypadku o "z�ej pami�ci" jest pod wzgl�dem psychologicznym niew�a�ciwe, nazwisko bowiem nie dosta�o si� wcale do pami�ci d�ugotrwa�ej. Kto jest zainteresowany tym, by je naprawd� zapami�ta�, musi si� najpierw nauczy� kontrolowania swojej uwagi. Mo�na na przyk�ad wyrobi� w sobie nawyk, by na us�yszane nazwisko natychmiast reagowa�: bardzo si� ciesz�, �e pana pozna�em, panie XY. Taka reakcja zmusza do uwa�nego s�uchania, nikt przecie� nie chcia�by si� znale�� w k�opotliwej sytuacji (zwi�zanej z wypowiedzeniem niew�a�ciwego nazwiska).
Z problemem niewystarczaj�cej uwagi spotka� si� mo�na tak�e wtedy, gdy poprosi si� uczni�w o przepisanie tekstu. Je�eli praca ta wykonywana jest czysto mechanicznie i bez po�wi�cania jej szczeg�lnej uwagi, to taka forma powtarza-
nia nie ma dla pami�ci �adnego wspomagaj�cego znaczenia. Mechanicznie wykonywane �wiczenia nadaj� si� wprawdzie do wype�nienia czasu, ale ich wp�yw na uczenie si� i zapami�tyaanie jest znikomy.
6.3.1.2 Aktywne radzenie sobie z nowymi informacjami
Jako�� dokona� pami�ci zale�y nie tylko od tego, jak d�ugo cz�owiek uczy� si� "na pami��". Przynajmniej r�wnie wa�ne, je�li nie wa�niejsze, jest to, co si� w tym czasie robi.
Psychologia pami�ci - w rezultacie przeprowadzanych eksperyment�w - dowiod�a ju� do�� dawno, �e uczniowie pami�taj� stosunkowo niewiele szczeg��w z tre�ci tekstu, je�li tekst ten przez jaki� czas jedynie czytaj�. Je�li natomiast tyle samo czasu po�wi�ca si� i czytaniu, i aktywnemu przetwarzaniu tre�ci, to osi�gni�cia pami�ci staj� si� wyra�nie lepsze (Gates, 1917). Ale co to jest "aktywne przetwarzanie"? Odpowiedzi mo�na udzieli�, opisuj�c pewn� metod� uczenia si�, kt�ra wyodr�bnia pi�� r�nych czynno�ci: zorientowanie si�, pytania, aktyw-
251
PSYCHOLOGIA PAMI�CI
Rys. 6.11
Wielu ludzi uwa�a, �e ma, "z�� pami�� do nazwisk", poniewa� �atwo zapominaj� oni nazwiska os�b, kt�re zosta�y im przedstawione. Ale to tylko brak dostatecznej uwagi w momencie, gdy owe nazwisko s�yszy si� po raz pierwszy.
ne czytanie, powtarzanie i streszczanie (ang.: SQR3) (Morgan i Deese, 1969).
Turyst�w, kt�rzy poznaj� nie znane im dot�d miejsce lub kt�rzy w�druj� po jakim� regionie, do�wiadczony przewodnik prowadzi niekiedy na punkt widokowy (wzg�rze lub wysoki budynek), sk�d �atwo obj�� wzrokiem ca�� okolic�. To pierwsze zorientowanie si� s�u�y tak�e zapami�taniu, gdzie znajduj� si� niekt�re punkty charakterystyczne dla o-kre�lonego miejsca (ko�ci� lub inne rzucaj�ce si� w oczy budowle, jeziora, rzeki itd.). Taki porz�dek przyda�by si� r�wnie� w wypadku studiowania tekst�w: nale�y zacz�� od przegl�du. Materia� s�owny �atwiej da si� zrozumie�, je�li ze spisu tre�ci albo z tytu��w b�dzie si� mo�na dowiedzie� o jego zawarto�ci (Bransford, 1979). Takie zorientowanie si� budzi pewne oczekiwania, a te z kolei wspieraj� d��enia do powi�zania nowego materia�u z ju� znanym. ........
Z w�asnego do�wiadczenia z nauk� wiadomo, �e z regu�y najwi�ksz� uwag� po�wi�ca si� takim twierdzeniom, kt�re s� odpowiedziami na zadane uprzednio pytania Je�li podczas lekcji lub w podr�cznikach przekazywane s� informacje, ale uczniowie czy nauczyciele nie wiedz�, jakie pytania tkwi�y u podstaw tych informacji, to nale�y si� liczy� z niewielkim zainteresowaniem, niedostatecznym po�wi�ceniem uwagi i wreszcie z bardzo powierzchownym przerobieniem okre�lonego materia�u. Osoby, kt�re si� ucz�, mog� samodzielnie wymy�la� pytania, na przyk�ad odpowiednio przekszta�caj�c tytu�y rozdzia��w. Pytania zawsze id� w parze z pewn� ciekawo�ci�. Aktywne pytanie zak�ada, �e znana wiedza zosta�a zaktywizowana, a ewentualne luki w owej wiedzy - odkryte.