Owa metateoretyczna koncepcj::j ma spore znaczenie r�wnie� dla bada� nad socjalizacj�, gdy� niekt�~ z omawianych poni�ej teorii podstawowych
(behawiorystyczna teori ! uczenia si�, strukturalno-funkcjonalna teoria r�l) wyra�nie si� do ni ! odwo�uj�. Drug� stron� w sporze o pozytywizm stanowi�
przedstawicie :! teorii krytycznej (przede wszystkim Horkheimer, Adorno, Habermas)1 R�wnie� i ta koncepcja metateoretyczna ma du�e znaczenie, poniew
nawi�zuj� do niej interakcjonistyczne i materialistyczne koncepcjc j " socjalizacji. ,,:!i W krytycznym racjonalizmie badanie skierowane jest przed , wszystkim
na przekaz i analiz� obserwowalnych fakt�w, zdarz e
!Ii i stan�w rzeczy. Takie teoretycznonaukowe podej�cie, w kt�rynj 'i
zak�ada si�, �e �r�d�em wszelkiego poznania s� "pozytywne" fakt~ pozyskane dzi�ki obserwacji rzeczywisto�ci, okre�la si� od czas�~:! )i, I A. Comte'a (1798-
1857) jako pozytywizm (por. Klaus i Buhr 1971, Sii:~ j, 856 n.). Wsp�czesne badania P()zytywistyczne maj� charakter �ci�l~! empiryczno-statystyczny,
rozpoczynaj� si� od operacjonizacji poj��!: "C i sformu�owania hipotez. Za pomoc� kontrolowanych procedur pomiarowych (np. ankiety, obserwacji zachowa�)
hipotezy te testuj-:
j
'� pod k�tem ich zgodno�ci z obserwowaln� rzeczywisto�ci�. W ten Sl . d
pos�b zdobywa si�, uchodz�c� za pewn�, wIe z� cz�stkow�, zwan� :�wnie� prawami empirycznymi. Przy takim
podej�ciu mianem teorii okre�la si� pewn� liczb� praw, kt�re s� powi�zane z sob� na mocy logicznych relacji
pochodno�ci (por. Opp 1972, s. 797). Takie prawo empiryczne - a tym samym i cz�stkowe twierdzenie
pozytywistycznej teorii socjalizacji - mog�oby np. brzmie�: "Im wi�ksze spo�ycie alkoholu w rodzinie, tym cz�ciej
wyst�puj� u dzieci zak��cenia w zachowaniu". I dalej: "Im d�u�ej osoby doros�e pozostaj� bezrobotne, tym wi�ksze
w�r�d nich spo�ycie alkoholu". Tak wi�c teoria sk�ada si� tu z pewnej liczby s�d�w, sprawdzanych stale w badaniach
empirycznych, dzi�ki czemu mo�na je tymczasowo przyj�� albo uzna� za sfalsyfikowane (tzn. odrzuci� jako
fa�szywe). Celem tej pracy badawczej i teoretycznej jest po��czenie z czasem z sob� coraz wi�kszej liczby praw
empirycznych i przez to odzwierciedlenie coraz wi�kszego obszaru rzeczywisto�ci spo�ecznej. Opracowanie og�lnej
teorii socjalizacji t� drog� wydaje si� mo�liwe. Uwzgl�dnia si� przy tym postulat "wolno�ci od wydawania s�d�w
warto�ciuj�cych " ( Werturteilsjreiheit): dopuszczalne s� wy��cznie opisowe lub analityczne, ale w �adnym przypadku
nie normatywne twierdzenia o obszarze przedmiotowym. Mo�na wprawdzie bada� pedagogiczne normy i ich
oddzia�ywanie, ale akceptacja (lub odrzucenie) okre�lonych cel�w wychowawczych nie jest w ramach teorii naukowej
dopuszczalna. Zadaniem rozwijanej w ten spos�b teorii jest wyja�nianie (zdarze� minionych), prognozowanie
(zdarze� przysz�ych) oraz wskazywanie technologii (�rodk�w pedagogicznych) umo�liwiaj�cych wywo�ywanie
zdarze� po��danych i unikanie niepo��danych. W tym technologicznym rozumieniu teoria socjalizacji ma dostarcza�
�rodk�w umo�liwiaj�cych skuteczny i efektywny wp�yw na podmioty zgodnie
z za�o�onym kierunkiem ( o kt�rym jednak na gruncie nauki nie
mo�na wydawa� s�d�w warto�ciuj�cych).
W przeciwie�stwie do tego pozytywistycznego pojmowania rzekomo wolnych od warto�ci bada� i tworzenia teorii dla
przedstawicieli teorii krytycznej proces naukowy rozpoczyna si� od gruntownej krytyki istniej�cych stosunk�w:
podczas gdy "tradycyjna " (Pozytywistyczna) teoria odzwierciedla jedynie zjawiska spo�eczne, zadaniem teorii
krytycznej jest poznanie kryj�cej si� za tymi zjawiskami "istoty" spo�ecze�stwa. Podczas gdy tradycyjna teoria utrwala
"panuj�ce nawyki my�lowe, kt�re przyczyniaj� si� do dalszego trwania przesz�o�ci
i dbaj� o interesy dawnego porz�dku" (Horkheimer 1968, s. 37), teoria krytycma ma na celu krytyk� panuj�cych stosunk�w i zwi�zan z nimi ideologii.
Tym samym teoria krytyczna kieruje si� em cypacyjnym interesem poznawczym, by nauka by�a
"
..zorientowana na interes cz�owieka w rozszerzaniu oraz utrzymywaniu mo�liw ~ dysponowania samym sob�. Jego celem jest znoszenie
irracjonalnego panowania i obf przed nim. wyzwalanie si� spod wszelkiego rodzaju przymusu. Przymus to nie t przemoc fizyczna. ale i skr�powanie
przes�dami oraz ideologiami. Nawet je�li skr�powania nie mo�na si� ca�kiem pozby�. to przez analiz� jego genezy . przez k
i samorefleksj� mo�na je ograniczy�.. (Lemper 1971. 5.318).
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.