' punktu widzenia pierwotne w stosunku do pa�stwa. Zarazem spo�ecze�stwo to zgodnie z utrwalaj�cym si� wcze�niejszym rozumieniem tego terminu - nie by�o ' do pomy�lenia bez gospodarki rynkowej i wynikaj�cej z niej og�lnej "kultury ;` kontraktowej". Poj�cie spo�ecze�stwa obywatelskiego oznacza�o zatem afirmacj� stosunk�w rynkowych.
Powy�sze implikacje odrzuci� w du�ej mierze Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), wielki filozof niemiecki, kt�ry wprowadzi� termin "spolecze�stwo ; obywatelskie" do szerszego obiegu naukowego. Hegel uwa�a� pa�stwo za tw�r, co ' do istoty, bardziej pierwotny i istotniejszy od jednostki, kt�ra dopiero w ramach pa�stwa mog�a uzyska� w�a�ciwy wymiar moralny. Spo�ecze�stwo obywatelskie by�o dla Hegla systemem stosunk�w spo�eczno-ekonomieznych, kt�rego podstaw� ; jest "zale�no�� i wzajemne odnoszenie si� ludzi do siebie"; w rezultacie, stanowi�o ' ono, og�lnie poddan� w�adzy pa�stwowej, szczeg�ln� sfer� spo�eczn� o w�a�ci- ' wych jej prawid�owo�ciach, b�d�cych przedmiotem ekonomii politycznej.
Tak�e p�niej wyst�powa�y do�� daleko id�ce r�nice w rozumieniu terminu "spo�ecze�stwo obywatelskie". Jedni, w duchu liberalnym, przeciwstawiali spo�ecze�stwo obywatelskie pa�stwu jako aparatowi w�adzy; rozumienie takie wyst�powa�o w pewnym stopniu tak�e w Polsce w latach osiemdziesi�tych XX stulecia, gdy podkre�lano odr�bno�� "spokecze�stwa" i "w�adzy", cho�, wobec popularno�ci pogl�d�w o potrzebie znalezienia "trzeciej drogi" mi�dzy "realnym soejalizm" a kapitalizmem, niecz�sto zwracano uwag� na konieczny zwi�zek mi�dzy spo�ecze�stwem obywatelskim a gospodark� rynkow�. Inni, w duchu heglowskim, traktowali spo�ecze�stwo obywatelskie jako szczeg�ln� sfer� �ycia spo�ecznego, odleg�� od podstawowych przedmiot�w zainteresowania pa�stwa.
Przy pierwszym podej�ciu, �atwo mo�e doj�� do poszukiwania sposob�w "uspo�ecznienia pa�stwa" - a w�wczas samorz�d oka�e si� jedn� z formu� takiego uspo�ecznienia, obok rozwijania dzia�alno�ci "organizacji pozarz�dowych", o kt�rych b�dzie zaraz mowa. Drugie podej�cie, w aspekcie instytucjonalnym, koncentruje si� w�a�nie na organizacjach pozarz�dowych. Poniewa�, w kategoriach prawnych, samorz�du nie mo�na traktowa� jako instytucji "pozarz�dowej" (w anglosaskim znaczeniu terminu "rz�d", to�samego z systemem w�adz publicznych), stanowi on bowiem cz�� sk�adow� systemu w�adz publicznych, w dalszych rozwa�aniach zastosowane zostanie tylko to drugie rozumienie spo�ecze�stwa obywatelskiego, sprowadzaj�ce si� w aspekcie instytucjonalnym do systemu form samoorganizacji obywatelskiej. Jest oczywiste, �e poj�cie ma sens tylko w�wczas, gdy obywatelom przys�uguje prawo swobodnego - w granicach prawa - tworzenia takich form, funkcjonuj�cych w ramach mechanizm�w "kultury kontraktowej". Nie jest zatem kwesti� przypadku, �e w okresie "realnego socjalizmu" poj�cie "spo�ecze�stwa obywatelskiego" nie bylo stosowane w nauce oficjalnej, dla kt�rej bli�sze byly wszelkie inne terminy pozbawione konotacji liberalnych, w szczeg�lno�ci termin "system polityczny". Powinno by� r�wnie� oczywiste, �e poj�cie spo�ecze�stwa obywatelskiego - aczkolwiek zawsze posiada ono okre�lony wymiar ideologiczny - ma charakter czysto analityczny w tym sensie, �e spo�ecze�stwo obywatelskie nie mo�e istnie� niezale�nie od w�adz publicznych i, jak b�dzie o tym mowa, granice mi�dzy nim a pa�stwem nie s�- i jest tak w coraz wi�kszym stopniu - klarowne i ostre.
2. Instytucjonalne formy samoorganizacji obywatelskiej - organizacje pozarz�dowe
W analizach funkcjonowania wsp�czesnych demokracji o gospodarce rynkowej wychodzi si� cz�sto z za�o�enia wyst�powania w nich trzech sektor�w. Pierwszym jest sektor gospodarczy, na kt�ry sk�adaj� si� przedsi�biorcy. Zdecydowan� wi�kszo�� przedsi�biorc�w stanowi� podmioty prywatne, bowiem przedsi�biorczo�� publiczna (pa�stwowa, samorz�dowa) jest uwa�ana za wyj�tkow�a, gdy chce si� zachowa� pewien bezpo�redni wplyw publiczny, coraz cz�eiej przyjmuje si�, �e bardziej wskazana jest tzw. gospodarka mieszana, tzn. udzia� kapita�owy podmiot�w publicznych obok podmiot�w prywatnych. Charakterystyczn� cech� "pierwszego sektora" jest jego podstawowy motyw dzia�ania, ea�kowicie partykularny, mianowicie uzyskanie zysku. Drugi sektor - to sektor w�adzy publicznej, o kt�rego cechach, w tym ukierunkowaniu na dobro wsp�lne, by�a ju� mowa w wielu rozdzialach tej ksi��ki.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.