Rdze� kr�gowy biegnie w przewodzie utworzonym przez �uki kr�g�w.
Mi�dzy
uk�ad nerwowy
408
kolejnymi kr�gami odchodz� od niego nerwy obwodowe. M�zgowie powstaje w rozwoju zarodkowym z 5 kolejnych p�cherzyk�w cewki
nerwowej, kt�re u ssak�w ulegaj� nast�pnie zr�nicowaniu zacieraj�cemu ich pierwotn�
M�zg bydla domowego w przekroju strza�kowym, l � cia�o mo-dzelowate, 2 � p�lkula m�zgu, 3 � szyszynka, 4 � p�kula m�d�ku,
5 � rdzeniom�zgowle, 6 � przysadka, 7 � nerw wzrokowy
budow�. Z 3 pierwszych p�cherzyk�w powstaje m�zg, na kt�ry sk�ada si� tzw. kre-som�zgowie, mi�dzym�zgowie i �r�dm�zgowie.
Pozosta�e 2 p�cherzyki daj� ty�om�zgowie i rdzeniom�zgowie.
Rdzeniom�zgowie, czyli rdze� przed�u�ony, jest przede wszystkim drog�, kt�r� przebiegaj� szlaki nerwowe ��cz�ce m�zg z rdzeniem. W
ty�om�zgowiu najwa�niejsz� rol� odgrywa m�d�ek, w kt�rym u ssak�w zaznaczaj� si� 2 p�kule m�d�kowe. G��wnym ich zadaniem
jest koordynacja ruch�w i kontrolowanie pozycji cia�a.
Sr�dm�zgowie ukryte u ssak�w pod przednimi odcinkami m�zgowia jest miejscem koordynacji wra�e� wzrokowych i s�uchowych z
ruchami cia�a. Mi�dzym�zgowie ma �cis�y zwi�zek ze zmys�em wzroku, tu bowiem dochodz� nerwy wzrokowe. W jego
dolnej cz�ci znajduje si� przysadka m�zgowa � wa�ny gruczo� wydzielania wewn�trznego. W mi�dzym�z-gowiu umiejscowione s� r�w-
nie� o�rodki termoregulacji, snu i czynno�ci rozrodczych. Kresom�zgowie jest najwi�ksz� cz�ci� m�zgu ssak�w. Dzieli si� ono na 2 sy-
metryczne cz�ci, tworz�ce p�kule m�zgowe. Pocz�tkowo kresom�zgowie by�o przede wszystkim o�rodkiem zmys�u w�chu, p�niej
jednak, zachowuj�c t� funkcj�, zyska�o rol� nadrz�dnego o�rodka koordynacyjnego w stosunku do ca�ego systemu nerwowego. W
zwi�zku z rozwojem wy�szych czynno�ci nerwowych p�kule m�zgowe tak silnie si� rozwijaj�, �e niekiedy przykrywaj� ca�kowicie
dalsze cz�ci m�zgu si�gaj�c a� po m�d�ek. W przedniej cz�ci kresom�zgowia znajduj� si� opuszki w�chowe, kt�rych rozw�j zwi�zany
jest �ci�le ze stopniem rozwoju w�chu. U cz�owieka s� one zredukowane.
P�kule m�zgowe pokrywa kora m�zgowa. U pierwotnych ssak�w powierzchnia kory jest g�adka, u wy�szych zwykle obfituje w liczne
zakr�ty oddzielone bruzdami. Bezpo�redni� ��czno�� mi�dzy obu p�kulami zapewnia u niekt�rych torbaczy i u wszystkich �o�yskowc�w
cia�o mo-dzelowate, nie wyst�puj�ce u gad�w i u stekowc�w.
Wielko�� m�zgu w pewnym stopniu jest miar� rozwoju psychiki. M�zg du�ych gatunk�w ssak�w, cho� bezwzgl�dnie wi�kszy, stanowi
jednak mniejszy procent masy cia�a ni� u gatunk�w drobnych. Por�wnuj�c gatunki o podobnych rozmiarach widzimy jednak, �e formy
ewolucyjnie
409
uk�ad oddechowy
wy�ej stoj�ce maj� m�zg wi�kszy. Dzi�ki zachowaniu si� czaszek zwierz�t kopalnych mo�na stwierdzi�, �e w wielu grupach nast�puje w
procesie ewolucji powi�kszanie si� rozmiar�w m�zgu, a przede wszystkim p�kul m�zgowych i coraz intensywniejsze ich pofa�dowanie.
Najwy�szy stopie� rozwoju osi�ga m�zg naczelnych, zw�aszcza cz�owieka. W ewolucji cz�owieka od form przedludzkich widoczny jest
r�wnie� wzrost wielko�ci m�zgu.
Z m�zgu wychodzi 12 par nerw�w czaszkowych obs�uguj�cych przede wszystkim narz�dy g�owy. Dalsze nerwy obwodowe rozpoczynaj�
si� w rdzeniu. Uk�ad nerwowy autonomiczny, w kt�rym wyr�nia si� cz�� wsp�-czuln� i przywsp�czuln�, z�o�ony jest ze zwoj�w i
nerw�w b�d�cych przede wszystkim regulatorami czynno�ci wewn�trznych organizmu niezale�nych od �wiadomo�ci: ruch�w przewodu
pokarmowego, pracy gruczo��w i in. Nerwy wsp�czulne i przywsp�czulne wywieraj� przy tym zwykle dzia�anie antagonistyczne na te
same narz�dy. [K.K.]
uk�ad oddechowy, obejmuj�cy p�uca i drogi oddechowe, nie tylko doprowadza do organizmu tlen i wydala dwutlenek w�gla, ale tak�e
s�u�y za narz�d g�osowy oraz bierze udzia� w gospodarce wodnej i termoregulacji ustroju.
Drogi oddechowe rozpoczynaj� si� jam� nosow�, z�o�on� z g�rnej cz�ci w�chowej oraz z dolnej, b�d�cej g��wn� drog� powietrza
oddechowego. Jama nosowa wy�cielona jest b�on� �luzow�, zapewniaj�c� nawil�enie, ogrzanie i oczyszczenie wdychanego
powietrza. Ku ty�owi jama nosowa ��czy si� przez nozdrza tylne z gard�em. Krta� ��cz�ca gard�o z tchawic� ma kszta�t nieregularnej rury
Szkielet krtani psa. l � chrz�stka tarczowata, 2 � tchawica, 3 � ko�� gnykowa, 4 � chrz�stka nagio�-niowa, 5 � chrz�stka
pler�cienio-wata
o szkielecie zbudowanym z chrz�stek. Wewn�trz niej znajduj� si� fa�dy g�osowe o-graniczaj�ce szpar�, zwan� szpar� g�o�ni. Drgania
tych fa�d�w s� �r�d�em g�osu. U wielu ssak�w rozwin�y si� worki krtaniowe, po��czone ze �wiat�em krtani i spe�niaj�ce rol�
rezonator�w d�wi�ku. Osi�gaj� one ogromne rozmiary u ma�p, np. u wyjca. Wej�cie do krtani mo�e znajdowa� si� na dolnej �cianie
gard�a (np. u cz�owieka), albo te� krta� wsuni�ta jest do nozdrzy wewn�trznych, np. u waleni, nietoperzy, m�odych torbaczy, tak �e
oddychanie mo�liwe jest tylko przez nos. Dzi�ki temu pokarm i woda nie mog� przedosta� si� z jamy ustnej do tchawicy.
Tchawica jest rur� usztywnion� pier�cieniami chrzestnymi. Rozwidla si� w klatce piersiowej na 2 oskrzela g��wne, prowadz�ce do p�uc.
Tu rozdzielaj� si� one na coraz to w�sze oskrzela i oskrzeliki. P�uca le�� w
unau
410
jamie op�ucnej. W jamie tej, umo�liwiaj�cej ruchy p�uc w czasie oddychania, panuje stale ci�nienie ujemne, niezb�dne do rozszerzania
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczaĂ Ci coraz lepsze usÄšÂugi. By mÄĹc to robiĂ prosimy, abyĚ wyraziĚ zgodĂ na dopasowanie treÄšÂci marketingowych do Twoich zachowaĚ w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam czĂÂÄšÂciowo finansowaĂ rozwÄĹj ÄšÂwiadczonych usÄšÂug.
PamiĂÂtaj, Ěźe dbamy o TwojĂ prywatnoÄšÂĂÂ. Nie zwiĂÂkszamy zakresu naszych uprawnieĚ bez Twojej zgody. Zadbamy rÄĹwnieĚź o bezpieczeÄšÂstwo Twoich danych. WyraĚźonĂ zgodĂ moĚźesz cofnĂ Ă w kaĚźdej chwili.