Wystêpuje w pelagicznej strefie wiêkszoœci ciep³ych mórz. Ma miêso wyœmienite. Czêsto po³awiana na wêdki. [J.M.R.]
smak, zmys³ smaku — zdolnoœæ organizmu do odbierania wra¿eñ smakowych. W³aœciwoœci smakowe przypisuje siê u ryb (jak i u
pozosta³ych krêgowców) kubkom smakowym. Pojedynczy kubek sk³ada siê z unerwionych komórek zrêbowych i w³aœciwych komórek
smakowych, reaguj¹cych tylko na okreœlonej jakoœci bodŸce. Kubki smakowe ryb mieszcz¹ siê nie tylko w jamie gêbowej, ale równie¿ na
wargach, na g³owie, na w¹sikach, a nawet na bokach cia³a, ci¹gn¹c siê a¿ do nasady ogona. Na szczególnie du¿ej przestrzeni cia³a
rozrzucone s¹ narz¹dy smakowe u karpia, œliza i sumika kar³owatego; u szczupaka i ciernika znajduj¹ siê tylko w jamie gêbowej i w
okolicy otworu gêbowego. Zdolnoœæ do odczuwania substancji smakowych jest najintensywniejsza wewn¹trz jamy gêbowej. W
porównaniu z cz³owiekiem ryby s¹ podobnie wra¿liwe na cukry, ale mniej wra¿liwe na gorycz. [J.M.R.]
smoczkouste —^kr¹g³ouste.
smolt — m³ody ³osoœ lub troæ w drugim roku ¿ycia, w okresie sp³ywu do morza, o d³ugoœci cia³a od 15 do 25 cm i barwie srebrzystej (po
zaniku ciemnych plam). Zob. te¿: mielnica i ³osoœ szlachetny. [J.M.R.]
smugobok -^aterynowate.
smukleñ pryskacz {Copeina ar-noldi) — gatunek z rodziny
—k¹saczowatych. Posiada cia³o wyd³u¿one, boki b³êkitne, brzuch z ¿ó³tym odcieniem, grzbiet ciemny, brunatnofioletowy, a p³etwy
¿ó³te z czerwonymi koñcami. Samce osi¹gaj¹ wiêksze rozmiary ni¿ samice; maj¹ te¿ d³u¿sze od nich p³etwy, z charakterystyczn¹ bia³¹
plam¹ u nasady p³etwy grzbietowej. S.p. osi¹ga d³ugoœæ 8 cm, dojrzewa p³ciowo przy d³ugoœci 5 cm. Sk³ada ikrê w oryginalny sposób:
samiec wypatruje odpowiednie miejsce nad powierzchni¹ wody, a nastêpnie razem z samic¹ wyskakuje z wody i w tym czasie partnerka
sk³ada jaja na upatrzonych przedmiotach. Jednorazowo bywa sk³adanych 6 do 12 jaj. Skoki powtarzane s¹ w pewnych odstêpach czasu, a
tar³o trwa ok. 90 min. £¹czna liczba z³o¿onych jaj wynosi 100 do 125 sztuk. Po skoñczonym tarle samiec co 12 do 20 min. energicz-
nymi uderzeniami ogona w wodê spryskuje jaja. M³ode wylêgaj¹ siê po 3 dniach i spadaj¹ do wody. Pokarm zarówno m³odych, jak i
doros³ych stanowi¹ drobne bezkrêgowce wodne i szcz¹tki roœlin. S.p. wystêpuje w rzekach Wenezueli i w brazylijskiej czêœci dorzecza
Amazonki. Jest hodowany w akwariach, tak¿e w Polsce. [J.M.R.]
sol¹, podeszwica (Solea solea)
— gatunek z rodziny -^solowatych. Ma p³etwê grzbietow¹ i odbytow¹ po³¹czone z podstaw¹ p³etwy ogonowej. Ubarwienie grzbietowej
czêœci cia³a jest ciemnobr¹zowe, z ciemniejszymi, nieregularnie rozrzuconymi plamami. S. to jeden z wiêkszych gatunków swojej
rodziny: osi¹ga po
solowate
224
225
strefowe rozmieszczenie ryb
nad 60 cm d³ugoœci. ¯yje w strefie przybrze¿nej, zazwyczaj na g³êbokoœci 20 do 40 m, czasem schodzi do 250 m. Ikra zawiera liczne
kropelki t³usz-
Sola
czu, czyni¹ce j¹ l¿ejsz¹ od wody. W zale¿noœci od rejonu sk³adana jest od lutego (Morze Œródziemne) do sierpnia (Morze Pó³nocne).
Liczba z³o¿onych jaj wynosi ok. 150 tyœ. Okres inkubacji trwa, w zale¿noœci od temperatury, 8 do 16 dni. Œwie¿o wylêg³e larwy maj¹ 3
do 3,7 mm d³ugoœci i wiod¹ pelagiczny tryb ¿ycia. Metamorfozê przechodz¹ przy d³ugoœci 15 do 18 mm. M³ode s. ¿ywi¹ siê pocz¹tkowo
zooplanktonem, a po przejœciu do przydennego trybu ¿ycia wiêkszymi skorupiakami, miêczakami i innymi bezkrêgowcami, czasem
tak¿e ma³ymi rybami, zw³aszcza tobiaszami i g³owaczami. S. wystêpuje wzd³u¿ wybrze¿y europejskich od Morza Czarnego do
Pó³nocnego. Ma du¿e znaczenie gospodarcze, g³ównie w zachodniej Europie. [J.M.R.]
solowate (Soleidae) — rodzina z rzêdu ->-p³astugokszta³tnych, obejmuj¹ca ok. 30 rodzajów ryb. Maj¹ cia³o wyd³u¿one, oczy po³o¿one
na prawej stronie cia³a, otwór gêbowy dolny, szczêkê doln¹ krótsz¹ od górnej i koœci przedpokrywowe pokryte skór¹ lub ³uskami. S¹ to
na ogó³ drobne ryby zamieszkuj¹ce g³ównie wody mórz tropikalnych, tworz¹ce
formy zarówno przybrze¿ne, jak i g³êbinowe; nieliczne gatunki, jak np. sol¹, zachodz¹ a¿ do wód borealnycb; niektóre gatunki mog¹
wstêpowaæ do wód s³odkich, jak np. jêzyczek (Achirus achirus), który odbywa wêdrówki w górê Amazonki do 1000 km. Wiele gatunków
s. ma znaczenie gospodarcze. [J.M.R.]
spodouste, blaszkoskrzelne (Elasmohranchii, Selachia) — podgromada z gromady ryb -^-chrzestnych, obejmuj¹ca wymar³e
pra¿ar³acze oraz wspó³czesne rekinokszta³tne i p³asz-czkokszta³tne. S. maj¹ 5 do 7 par szczelin skrzelowych, otwieraj¹cych siê
niezale¿nie od siebie na zewn¹trz, oraz liczne, u³o¿one w szeregach, pokryte szkliwem zêby; koœæ podniebiennokwadratowa nie jest
zroœniêta z czaszk¹; wystêpuje stek. S. pojawi³y siê w œrodkowym dewonie zarówno w morzu, jak i w wodach s³odkich. Obecnie ¿yj¹
formy g³ównie morskie. [J.M.R.J
srebrzykowate, argentyny (Ar-gentinidae) — rodzina z rzêdu ->œledziokszta³tnych, blisko spokrewniona ze stynkowaty-mi. Cia³o s.
ma kszta³t wyd³u¿ony; g³owa jest naga, tu³ów i ogon pokryte drobn¹ ³usk¹, otwór gêbowy bardzo ma³y, oczy natomiast wielkie. S. to
przewa¿nie ryby morskie; tylko niektóre gatunki ¿yj¹ce w powierzchniowych warstwach wód wchodz¹ do rzek w okresie tar³a; inne
zaliczane s¹ do ryb g³êbinowych. S. maj¹ minimalne znaczenie gospodarcze, g³ównie ze wzglêdu na nieliczne wystêpowanie, chocia¿ ich
miêso jest jadalne i doskona³e w smaku. Najczêœciej spotykanym gatunkiem bywa srebrzyk opa³ek (Argen-
tina silus). Cia³o jego ma zabarwienie br¹zowawe do oliwkowego na grzbiecie, srebrzyste boki, czasem ze z³otomiedzianym
po³yskiem, brzuch bia³y. Srebrzyk opa³ek osi¹ga w stosunku do innych gatunków s. znaczne rozmiary, a mianowicie d³ugoœæ 45 cm.
Wystêpuje po stronie wschodniej i zachodniej pó³nocnego Atlantyku. [J.M.R.]
stawrida — rosyjska nazwa ostroboków. Pod t¹ nazw¹ s¹ sprzedawane u nas konserwy produkowane w Zwi¹zku Radzieckim. Surowcem
do wyrobu tej konserwy jest g³ównie chropik i ostrobok pospolity, czasem tak¿e inne gatunki. [J.M.R.]
stetanoberyksoksztaitne (Ste-phanoheryciformes) — rz¹d z nadrzêdu —-koœcistych, zajmuj¹cy w systematyce po³o¿enie poœrednie