Wszystkie aparaty, narz�dzia s� przystosowane do prawo-
o�ci i lewor�cznym stwarzaj� trudno�ci. Lewor�czno�� jest deter-
owana biologicznie, i to na wczesnym etapie rozwoju. Zmuszanie
*ci lewor�cznych do "przestawiania" si� na prawor�czno�� jest nie-
kazane. Zagadnieniem tym zajmuj� si� psycholodzy.
131
Uk�ad autonomiczny
Uk�ad autonomiczny reguluje stale i zazwyczaj doskonale funkcje
wszystkich narz�d�w wewn�trznych, a tak�e naczy� krwiono�nych,
gruczo��w potowych itp. Jego wp�yw mo�emy obserwowa� w pracy
narz�d�w zmys��w, a szczeg�lnie w reakcjach �renic.
Uk�ad autonomiczny poza nasz� wol� i �wiadomo�ci� utrzymuje
sprawno�� ustroju. Zapewnia poprawno�� takich czynno�ci, jak
oddychanie, kr��enie, trawienie, wydalanie i wydzielanie. Jakby
samoczynnie, z "w�asnej inicjatywy" reaguje na bod�ce, przystoso-
wuj�c ustr�j do aktualnych potrzeb. I czyni to w spos�b sprawny
oraz bezb��dny. Musimy by� wdzi�czni naturze, �e dzieje si� to poza
nasz� �wiadomo�ci�, nie jeste�my bowiem absorbowani tymi czynno-
�ciami, kt�re okre�la si� niekiedy jako trzewne, ro�linne, a bez kt�- :
rych nie mogliby�my sprawnie funkcjonowa�. !
Istnieje pogl�d, �e d�ugotrwa�ymi treningami mo�na osi�gn��
umiej�tno�� wp�ywania na uk�ad autonomiczny. Tak przynajmniej
g�osz� zwolennicy hatha-jogi czy innych technik medytacyjnych
Dalekiego Wschodu. Nauka jednak - rejestruj�c zjawiska obiektyw-
nie niekiedy nie wyt�umaczone - zachowuje tu pow�ci�gliwo��.
Budowa uk�adu autonomicznego
Niezale�nie od swojej autonomii uk�ad ten jest oczywi�cie �ci�le
powi�zany z innymi elementami uk�adu centralnego. Szczeg�lnie
znany jest jego zwi�zek z podwzg�rzem. Podwzg�rze jest jakby cen-
trum dyspozycyjnym dla uk�adu autonomicznego. Tu tak�e jest o�-
rodek powi�zania uk�adu autonomicznego z gruczo�ami wydzielania
wewn�trznego.
Kom�rki nerwowe uk�adu autonomicznego znajduj� si� w rdze-
niu kr�gowym, a tak�e poza jam� czaszki i kana�em kr�gowym. Ich
j aksony (neuryty) wychodz�ce z rdzenia kr�gowego docieraj� do
*I zwoj�w nerwowych znajduj�cych si� wzd�u� kr�gos�upa, w jamie
cia�a. Kom�rki te tworz� zwoje, a zwoje te, ��cz�c si�, sk�adaj� si�
na pnie wsp�czulne biegn�ce wzd�u� kr�gos�upa, po obu jego stro-
nach. Inne w��kna wychodz�ce z o�rodk�w autonomicznych rdzenia
",' I s� d�u�sze i docieraj � do zwoj �w nerwowych znaj duj �cych si� albo
w bezpo�rednim s�siedztwie narz�d�w, albo w nich samych.
132
-4*Ce
Pnodombzgowie
A $r�dm�zgowie
Rdze�
pned�u�ony
Szyjny
Wtbkna pozazwojowe
Piersiowy
L�d�wiowy
Krzy�owy
Wt�kna przedzwojowe
Oko
Gruczoty Izowe
$luz�wki nosa i podniebienia
$linianka podiuchwowa
$linianka podj�zykowa
$liniankajamy ustnej
$linianka przyuszna
Serce
Krta�
Tchawica
Piuca
Pnetyk
7o��dek
Naczynia krwiooo�ne
jamy bnusznej
W�troba i przewody
Tnustka
lelito cieokie
lelito grube
Nadnercze
Odbytnica
Nerki
P�cherz moczowy
Narz�dy plciowe
* Narz�dy plciowe
zewn�trz*e
Autonomiczny uk�ad nerwowy
�kna nerwowe, kt�re ��cz� narz�dy wewn�trzne ze zwojami
i autonomicznego, nie maj � otoczek mielinowych. Przewodze-
tych w��knach jest przeto wolniejsze ni� w innych nerwach.
autonomiczny sk�ada si� z dw�ch cz�ci, czynno�ciowo w sto-
do siebie antagonistycznych: z uk�adu wsp�czulnego (sympa-
go, adrenergicznego) oraz uk�adu przywsp�czulnego (para-
tycznego, cholinergicznego).
133
Rdze� kr�gowy
Je�eli dla jakiego� narz�du czy czynno�ci jeden uk�ad stanow;
przyspieszacz, dzia�a mobilizuj�co, to r�wnocze�nie drugi stanowi
hamulec, czynnik demobilizuj�cy. Aktualna funkcja narz�du b�dzie
wi�c jakby wypadkow� napi�cia obu tych uk�ad�w. Kiedy po��dana
celowa jest jaka� okre�lona reakcja narz�du, wzmaga si� napi�cie
(funkcja) odpowiedniego uk�adu, a zmniejsza si� funkcja uk�adu
antagonistycznego.
Uk�ad wsp�czulny ma swoje zwoje w pniu zwojowym przykr�go-
s�upowym, zwoje uk�adu przywsp�czulnego s� zlokalizowane blisko
narz�du. Uk�ad przywsp�czulny posiada swe o�rodki w cz�ci czasz-
kowej i krzy�owej rdzenia, uk�ad wsp�czulny - w rdzeniu kr�go-
wym, jego odcinku piersiowym i l�d�wiowym.
Uk�ad wsp�czulny wydziela substancje o silnym dzia�aniu biolo-
gicznym, zwane adrenalin� i noradrenalin�. St�d jego nazwa-
uk�ad adrenergiczny. Analogiczne substancje czynne wydziela gru-
czo� rdzenia nadnerczy, st�d �cis�e powi�zanie uk�adu wsp�czulne-
go i uk�adu hormonalnego. Uk�ad przywsp�czulny wydziela substa-
ncj� zwan� acetylocholin�. St�d jego nazwa - uk�ad cholinergiczny.
Uk�ad wsp�czulny jest uk�adem szybkiego reagowania na nie-
bezpiecze�stwa, stwarzaj�cym warunki do walki lub ucieczki, czyli
du�ego wysi�ku ustroju - poprawia widzenie, odnosi ci�nienie
krwi, przyspiesza prac� serca, a wi�c polepsza ukrwienie. Ukrwienie
to dotyczy przede wszystkim mi�ni, r�wnocze�nie bowiem nast�puje
zw�enie naczy� krwiono�nych sk�ry. W ten spos�b krew ze sk�ry
jest mobilizowana na odcinki "frontu" najwa�niejsze - do mi�ni.
Anemizacja sk�ry stwarza tak�e szans� na mniejsze krwawienie
w przypadku skaleczenia, zranienia.
Zwi�ksza si� pocenie, a wi�c jakby wzrasta zdolno�� ch�odzenia
ustroju wykonuj�cego du�� prac�. Zostaj� zahamowane funkcje
trawienne - wydzielanie sok�w, perystaltyka jelit. To jasne, teraz
nie czas marnowa� si�y na trawienie. Tym bardziej, �e pod wp�ywem
adrenaliny, co jest szczeg�lnie wa�ne, dochodzi do uwolnienia glu-
kozy z wielocukru stanowi�cego zapasy nagromadzone w tkankach.
Zapasy te w formie glikogenu s� w normalnych warunkach �ywienia
znaczne, a wi�c wystarcz� na du�y nawet i d�ugo trwaj�cy wysi�ek.
Ciekawa jest reakcja mi�ni g�adkich sk�ry. Ot� pod wp�ywem
uk�adu wsp�czulnego dochodzi do stroszenia w�os�w. Znamy to
*' z popularnego powiedzenia: "w�osy stan�y mu na g�owie". Czy taka
134
ja daje si� t�umaczy� jak�� celowo�ci�? Oczywi�cie. Zwierz�,
szykuje si� do walki, stara si� najpierw wygra� rund� "przygo-
�a propagandowego", stara si� nastraszy� przeciwnika, nada�
jak najgro�niejszy wygl�d. I temu - zwi�kszeniu wymiar�w-
stroszenie sier�ci. Znamy to przecie� dobrze z obserwacji ps�w
wvch !
Uk�ad wsp�czulny nazywa si� te� adrenergicznym. Jest bowiem
:, �e r�wnocze�nie z opisanymi reakcjami (jest ich oczywi�cie wi�-
, tu przytoczy�em tylko najwa�niejsze, najbardziej spektakularne)
ct�puje zwi�kszone wyrzucenie adrenaliny do krwi z gruczo�u hor-
nalnego - rdzenia nadnerczy.
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.