Zerwanie w 1963 roku stosunków dyplomatycznych ze Stanami Zjednoczonymi nie oznacza³o bezinteresownego poparcia indochiñskich ruchów komunistycznych, nie licz¹cych siê z interesami s³a-
bego królestwa. Nieskuteczne by³y próby zlikwidowania przez Stany Zjednoczone szlaku przerzutowego z Wietnamu Pó³nocnego do Po³udniowego, biegn¹cego wzd³u¿ wschodniej granicy Kambod¿y. Akceptuj¹c de facto niepo¿¹dan¹ obecnoœæ Vietcongu, Sihanouk czerpa³ z niej korzyœci finansowe, pobieraj¹c do skarbu pañstwa op³aty z tytu³u przemycanych przez terytorium Kambod¿y wietnamskich dostaw dla partyzantów.
Lata szeœædziesi¹te to okres wzglêdnego powodzenia gospodarczego Kambod¿y. Obecnoœæ Vietcongu we wschodniej czêœci królestwa powodowa³a zadra¿nienia z rz¹dem Republiki Wietnamu, zw³aszcza kiedy kambod¿añsk¹ granicê naruszano w pogoni za uciekaj¹cymi partyzantami. Bombardowanie od 1969 roku baz Vietcongu na terenie Kambod¿y przez amerykañskie lotnictwo nie os³abi³o w³adzy Sihanouka.
Pog³êbiaj¹cy siê w 1969 roku kryzys gospodarczy oraz rosn¹ce niezadowolenie niektórych krêgów rz¹dowych z powodu tolerowania wietnamskiej obecnoœci zmusi³o Sihanouka do zmiany linii politycznej. W sierpniu 1969 roku Zgromadzenie Narodowe powierzy³o misjê tworzenia rz¹du genera³owi £on Nolowi, który na stanowisko wicepremiera mianowa³ ksiêcia Sirik Mataka. Ten ostatni nale¿a³ do ludzi stoj¹cych w opozycji do ksiêcia Sihanouka i domagaj¹cych siê reform gospodarczych. Od niego te¿ w du¿ej mierze zale¿a³o wiele zasadniczych decyzji podjêtych na pocz¹tku 1970 roku. W przeciwieñstwie do £on Nola ksi¹¿ê Sirik Matak, uwa¿any za cz³owieka o silnym charakterze, umia³ zachowaæ swój wp³yw na kierunek kambod¿añskiej polityki. Upowa¿niaj¹c parlament do wy³onienia premiera, ksi¹¿ê Sihanouk musia³ zatwierdziæ gabinet stoj¹cy otwarcie w opozycji do niego i jego linii politycznej.
W ci¹gu kilku tygodni Sirik Matak w porozumieniu z przebywaj¹cym za granic¹ £on Nolem dokona³ wielu zmian, które uderzy³y w socjalistyczn¹ gospodarkê królestwa oraz bezpoœrednio w osobê monarchy. Prywatyzacja banków i likwidacja niektórych monopoli wskazywa³y wyraŸnie na prawicowy kurs ekonomiczny.
Listopadowa sesja parlamentu przekona³a Sihanouka o istnieniu zorganizowanej opozycji politycznej. Rezygnacja czterech ministrów popieraj¹cych ksiêcia i zast¹pienie ich radyka³ami prowadzi³o do izolacji Norodoma Sihanouka.
Prawdziwym problemem by³a penetracja Kambod¿y przez Wietnam. Nowy rz¹d niejednokrotnie protestowa³ przeciw temu, obwiniaj¹c szefa pañstwa o tolerowanie obecnoœci na terenie pañstwa si³ Vietcongu, a nawet zarzucaj¹c mu kolaboracjê z nimi. Utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z Demokratyczn¹ Republik¹ Wietnamu i Tymczasowym Rz¹dem Rewolucyjnym (reprezentuj¹cym interesy Frontu Wyzwolenia Narodowego — Vietcongu) by³o dla opozycji dostatecznym dowodem. Na pocz¹tku 1969 roku ponownie otwarto dyplomatyczne przedstawicielstwo Stanów Zjednoczonych. Prezydent Nixon nie spieszy³ siê jednak z pomoc¹ dla rz¹du khmerskiego. CIA donosi³a, ¿e ksi¹¿ê ma
471
zamiar za³atwiæ kwestiê wietnamsk¹ i utrzymaæ neutralnoœæ. By³o to zgodne z d¹¿eniami Bia³ego Domu.
6 stycznia 1970 roku ksi¹¿ê Sihanouk rozpocz¹³ sw¹ kolejn¹ misje dyplomatyczn¹. Za rzekomym wyjazdem w celach leczniczych do Francji kry³ siê przemyœlany plan podró¿y tak¿e do Zwi¹zku Radzieckiego, Chiñskiej Republiki Ludowej i Demokratycznej Republiki Wietnamu w celu sk³onienia pañstw komunistycznych, poœrednio i bezpoœrednio prowadz¹cych dzia³ania zbrojne w Indochi-nach, do ewakuacji baz Yietcongu z terytorium Kambod¿y. Zabiegi Sihanouka za granic¹ sprzêgniêto z antywietnamsk¹ akcj¹ w kraju.
W czasie spotkania £on Nola z Sihanoukiem we Francji w styczniu 1970 roku opracowano plan anty wietnamskich prowokacji. 11 marca 1970 roku ulicami Phnom Penh przemaszerowa³ t³um demonstrantów, kieruj¹c siê w stronê ambasad DRW i Frontu Wyzwolenia Narodowego. Po ich zdemolowaniu grupy protestuj¹cych ruszy³y na wietnamskie dzielnice stolicy. Kontrolowany wybuch szybko przerodzi³ siê w spontaniczne rozruchy, daj¹ce upust khmerskiej nienawiœci do Wietnamczyków.
£on Nol kategoryczne za¿¹da³ ewakuacji ludnoœci wietnamskiej do 15 marca 1970 roku. Nierealnoœæ terminu wskazywa³a, ¿e szuka³ jedynie pretekstu, by usprawiedliwiæ krwawe poczynania rz¹du.
W stolicy Kambod¿y wydarzenia znalaz³y siê pod kontrol¹ Sirik Mataka, który 17 marca uzyska³ w³adzê nad si³ami policyjnymi, a 18 marca zmusi³ £on Nola do podpisania dekretu obalaj¹cego ksiêcia Sihanouka.